Fobiya Yunanca “phobos” sözünden gəlir və Fobos Yunan mifologiyasında qorxu tanrısıdır.
Fobiya insan beyninə olan təzyiqə deyilir. Bu təzyiq insanda qeyri-normal qorxular yaradır. Hansısa keçmişdə olan hadisə ilə bağlı və ya gələcəkdə baş verecək hadisə ücün narahatçılıq keçirərək qorxur. Bu qorxu ürək döyünməsi, baş gicəllənməsi, üz qızarması, üzdə qaşınma və yanma hissi, soyuq tərləmə, titrəmə, tənginəfəslik, boğulma, dumanlı görmə, nəfəs darlığı, udqunmada çətinlik, ani təziq düşməsi, huşunu itirmə, şok və.s ilə müşahidə olunan bir haldır. Panik atakda görünən bütün əlamətlərin demək olar ki, hamısı fobiklərdədə rast gəlinir. Fobiyanın panik atakdan fərqi ondadır ki, fobik nə zaman panikaya düşəcəyini bilir və ordan qaçmağa çalışır. Misal üçün, lift fobiyası olan bir adam liftə minməkdənsə piləkənlə qalxır.
Fobiyalar insanın pataloji psixoloji hissələrindəndir. Emosional mahiyyət etibari ilə qorxu ilə eynidir. Sadəcə olaraq, qorxunun daha kəsin, intensiv və çətin dəfolunan formasıdır. Fobiyanın qorxunun mənşəli olduğu elə adından da görünür. Belə ki, fobiya sözü latın mənşəli olub, qorxu mənasını ifadə edir. Psixiatriyada fobiya dedikdə, adətən, qorxu hissinin patoloji olaraq şiddətli formada özünü göstərməsi başa düşülür. Fobiya qorxunun daha kəsin forması olduğu üçün insanın onu özündən uzaqlaşdırması elə də asan deyildir. Fobiyalar zamanı insan qorxu obyektindən başqa bir şey haqda düşünə bilmir. Onun üçün ancaq bir düşüncə vardır: Qorxu. Buna görə də qorxunun bu növünə əlçəkməz, sarışan, qorxular adını da vermişlər. Vaxtında müalicə olunmazsa, fobiyalar daha kəskinləşə və acı nəticələrə gətirib çıxara bilər. Fobiyalar insanın cəmiyyətə adaptasiya olunmasına, normal fəaliyyət göstərməsinə çox mane olur. Fobiyalar insanın bacarıqlarını layiqincə aşkar edə bilmə imkanlarını azaldır. Bu halları yaşayan insanlar bir çox hallarda öz qorxularının əsassız oldğunu anlasalar da, özləri ilə bacara bilmirlər.
Psixiatrlara görə, bəzi fobiyaların məntiqi surətdə əsaslandırmaq və onlara rasional izah vermək çətindir. İnsanlar bəzi fobiyalar zamanı əsassız amillərdən şiddətlə qorxu hissi keçirirlər. Məsələ, deynofobiyadan əziyyət çəkənlər danışmaqdan dəhşətli dərəcədə qorxarlar. Dekstrofobiya zamanı isə insan sağ tərəfdə qərar tutan hər bir obyektdən qorxmağa başlayar. Bəzi fobiyalar zamanı insan sudan, müxtəlif növ heyvanlardan, fərqli əşyalardan vahimələnməyə başlayar. İnsanların keçirdiyi bu cür qorxu hissləri onların iradəsindən asılı olmayaraq yaranmaqdadır. İlkin məqamlarda asanlıqla müalicə oluna bilən qorxular psixikada özünə yer edəndən sonra aradan qaldırılması da çox çətinləşir Aydındır ki, fobiyaların bəziləri insan üçün həyati bir zərər yaratmasa da, bir qismi insanın yaşayışını məşəqqətli və dözülməz edir, həyatı təhlükə altına belə sala bilər.
Fobiyaların yaşı haqqında onu deyə bilərik ki, onların yaşı insanlığın yaşı qədərdir. Çünki fobiyaların yaranmasına səbəb olan amillər insanın mövcudiyyəti ilə bərabər yaranmağa başlamışdır. Fobiyaların xarakteristikası və onlara tutulmuş şəxslər haqda ilkin məlumatlara müxtəlif qədim ədəbiyyatlarda rast gəlirik. Eramızdan 5 əsr əvvəl “Tibbin atası” olan Hippokrat özünün “Epidemiya” adlı əsərində idarəolunmaz klinik qorxuları təsvir etmişdir. İngilis teoloqu və yazıçısı Robert Barton 1621-ci ildə özünün “Melanxoluyanın anatomiyası” adlı ensiklopedik kitabında fobiyaya tutulmuş bir neçə şəxsin əhvalatını bəyan etmişdir. Onun təsvir etdiyi şəxslərdən biri öləcəyi və ya halının pis olacağı qorxusu ilə evdən kənara çıxmırdı. Kitabda körpü üzərindən keçə bilməyən, şəlaləyə yaxınlaşmayan və hündürlüyə qalxa bilməyən insan haqqında da söhbət açılır. Belə ki, bu insana belə yerklərə yaxınlaşan zaman özünü suya atmaq və hündür yerdən aşağı tullanmaq kimi qarşısı alınmaz fikirlər gəlirmiş. Monten isə belə yazır: “Rastlaştığım bəzi insanlar sıçanı görən zaman (dəhşətdən) halları pis olurdu. Dİgərləri isə yanalarında döşək çırpan zaman belə hallar yaşayrdılar”. Fransız cərrahı Kamyu isə İngiltərə Şahı I Yakovun yalın qılınc görən zaman dəhşətə gəldiyini qeyd edir. I Yakovun Şotlandiya və Fransa şahzadəsi olan anası Mariya Stüard 1566-ci ildə, ona hamilə olan zaman gözü qarşısında müşaviri David Riççon 56 dəfə qılınc zərbəsi almışdır. Bu zaman David Mariyanın ətəklərindən tutaraq onu xilas etməsini istəmişdir. Mariya isə bir qrup qəzəbli şəxslərdə qorxduğu üçün onu xilas edə bilməmişdir. Mümkündür ki, həmin anda ananın keçirdiyi xüsusi formalı qorxu bətində olan övlada ötürülmüşdür.
Son dövrlərdə “fobiya” məfhumu transformasiyaya uğrayaraq öz mənasından başqa mənalarda da işlədildi. Belə ki, hazırda kəskin pis münasibət göstərilən bəzi şeylərə nisbətdə də bu ifadədən istifadə olunur. Məsələn, xristian fobiya (xristianlara qarşı aqressiv kəskin münasibət) rusofobiya (ruslara qarşı nifrət) kimi…
Category: Məqalələr
Quranda rəqəmlər və say möcüzəsi
İnsanları düzgün yola hidayət etmək üçün Allah tərəfindən nazil olan ilahi peyğəmbərlərin möcüzələri onları fərqləndirməkdə və mötəbərliyini sübut etməkdə mühüm əlamətlərdən biri olmuşdur. Qurani-Kərimin möcüzələrindən biri rəqəm möcüzələr kimi tanınan rəqəmlər və sözlərin təkrar sayı ilə bağlı olan müzakirələrdir.
Quran möcüzəsinin bir hissəsi Quran kəlmələrinin sayı ilə əlaqəli olan möcüzələr kateqoriyasından ibarətdir ki, buda çox sirli və eyni zamanda çox da maraqlı və cəlbedici bir məsələdir. Burada nümunə olaraq bir neçə bu barədə olan möcüzəni qeyd etmək yerinə düşərdi:
1-“Gün” mənası verən “Yəvm” sözü Quranda 365 dəfə qeyd olunub ki, bu da bir ildəki günlərin sayı qədərdir.
2-Ay mənasında olan “şəhr” sözü 12 dəfə, “saət” sözü isə 24 dəfə gəlmişdir.
3-“Dünya” və “Axirət” sözləri bərabər sayda gəlmişdir.
4-“Kişi” mənasında olan “rəcul” və qadın mənasında olan “mər`ə” kəlməsi bərabər sayda qeyd olunmuşdur.
5-“Şeytan” və “Mələk” sözləri eyni sayda gəlmişdir
6-“İman” sözləri və ondan alınan kəlmələr “elm” kəlməsi və ondan alınan kəlmələr ilə bərabər gəlmişdir.
7-“Ölüm” mənasını verən “movt” sözləri və ondan alınan kəlmələr ilə “həyat” sözləri və ondan alınan kəlmələr bərabər sayda qeyd olunmuşdur.
8-“Nur” və “zülmət” sözləri bərabər sayda gəlmişdir.
Qeyd olunan bu möcüzələr peyğəmbərləri daha yaxından tanımaq üçün mühüm bir yol hesab edilir. Ümumi olaraq Quran möcüzələri qeyd etdiklərimizlə məhdudlaşmır. Qurani-Kərimin daha çox yeni-yeni açıqlanan bir çox elmi möcüzələri də vardır ki, onlar Quran ilə əlaqəli yazılmış kitablarda mövcuddur. Xüsusilə Yerin hərəkəti, ümumi cazibə qanunu, yerin sferekliyi, bitkilərin küləklə mayalanması və s. kimi elm aləminin məsələləridir ki, son əsrlərə qədər əlçatmaz olduğu halda, 14-əsr əvvəl bu mübarək ayələrdə aydın şəkildə bəyan olunmuşdur.
İslamda “Əqidə” azadlığı və irtidad – Həqiqət sorağında IV hissə –
Bu sualın cavabından qabaq əqidə azadlığı və irtidadın məna və şərtlərini diqqətlə araşdırmalıyıq.
Əqidə azadlığı dedikdə, insanın xarici təzyiqlərə məruz qalmadan, öz istəyi ilə müəyyən bir əqidəni qəbul etməsi nəzərdə tutulur. İrtidad isə İslam dinini qəbul etdikdən sonra ondan üz döndərmək və onun əsaslarını inkar etməkdir. İslam əqidə azadlığını xüsusi çərçivə və şərtlər əsasında qəbuledir və əsasən onun bəyənilmiş bir məsələ olmasında şəkk-şübhə yoxdur. Çünki ilahi peyğəmbərlərin dəvətinin qəbulu əqidə azadlığından aslıdır. Əgər insanlar öz din və etiqadlarını seçməkdə azad olmasaydılar, heç kim keçmiş əqidələrindən əl çəkməz və peyğəmbərlərin dəvətinə müsbət cavab verməzdilər. Bu isə, yanlız əqidə azadlığını qəbul etməklə məntiqə uyğundur. Həm də, azacıq diqqət yetirdikdə, aydın olur ki, əsas etibari ilə batinə və qəlbə aid əqidədə “təvkini” bir iş kimi məcburiyyət yoxdur. “Dində məcburiyyət yoxdur” ayəsi də məhz əqidə azadlığının “təkvini” yönünü aşılayır. Heç kimə təhdidlə, zorakılıqla bir əqidəni yükləmək olmaz. Belə bir şəxs, zahirdə onu qəbul etsə də, düzgün bildiyi və ixtiyarı ilə əqidə bəslədiyi zaman ona qəlbən bağlanacaqdır.
Diqqət yetirmək lazımdır ki, hər bir sahədə azadlıq məsələsi çərçivə daxilində bəyənilmiş bir iş sayılsa da, mütləq azadlıq nə mümkündür, nə də bəyənilən. Çünki mütləq və qeydsiz-şərtsiz azadlıq azğınlığa, ictimai asayişin pozulmasına, zülm və haqsızlığa səbəb olur və dünyada heç bir ağıllı adam bunu müdafiə etmir. İslam dini isə cəmiyyətin ideoloji münaqişələrdən, düşmənlərin hiylələrindən amanda qalması nəzərə alaraq azadlıq üçün müəyyən ölçü, hədd-hüdud təyin etmişdir. Qərblə İslam ideologiyası arasındakı azadlıq fərqi odur ki, qərbdə azadlıq istənilən sahədə ayrı-ayrı fərdlərin azadlığına maneəçilik törətməmək və dövlət siyasətlərinə qarşı çıxmamaqla şərtlənir. İslamda isə azadlığın şərti dini göstərişlərə riayət etməkdir. İslam cəmiyyətində fitnə-fəsad və əxlaqsızlıq yaranmadığı, insanların səadət və xoşbəxtliyi təhlükəyə düşmədiyi təqdirdə, əqidə azadlığına icazə verir.
İslamda kiminsə gizli əqidələrini arayıb-axtarmaq caiz deyildir. Hər kəs istədiyi əqidəni yanlış olsa da, qəbul edə bilər və onu aşkar etmədiyi vaxta qədər fiqhi-hüquqi baxımdan mühakimə oluna bilməz. Amma aydındır ki, o, yanlış əqidə seçdiyi üçün həqiqət yolundan uzaqlaşacaq və yaxud axirətdə əzabla sonuclanacaqdır.
Dini əqidələrlə bağlı sorğu-sual və tədqiqatın heç bir eybi yoxdur, hətta bu, İslamda bəyənilir. Haqq-həqiqət axtaranlar təşviq edilir və bir növ təbliğ metodu sayılır. Bir ayədə buyurulur:
İnsanları Rəbbinin yoluna hikmətlə, gözəl öyüd-nəsihətlə dəvət et və onlarla ən gözəl tərzdə mübahisə et. Şübhəsiz ki, Rəbbin azğınlığa düşənləri də, doğru yolda olanları da yaxşı tanıyır.
Qurani-Kərimdə kor-koranə təqlidlər aydın şəkildə məzəmmət edilir: Onlara: “Allahın nazil etdiyinə tabe olun!” – deyildikdə, onlar: “Xeyr, biz atalarımızın tutduğu yolu tutacağıq!” – deyirlər. Bəs ataları bir şey anlamayıb doğru yola yönəlməyiblərsə necə?
Mütəal Allah, agah seçim və başqalarını haqq yola dəvət etməklə əlaqədar Peyğəmbərə (s) və ardıcıllarına buyurur: De: “Bu, mənim yolumdur. Mən və mənə tabe olanlar, mötəbər dəlillərə əsasən, insanları Allaha tərəf çağırırıq. Allah pakdır, müqəddəsdir. Mən də müşriklərdən deyiləm”.
Bəzən insanın əqidə və düşüncəsinə hücum çəkən şübhələr haqda İslam maarifi və dinin zəruri məsələlərinə əks də olsa, tədqiqat aparmağa icazə verilir və buna adi baxılır. Həqiqət sorağında olan şəxs həqiqətə çatmaq üçün zehninlə dolanan sual və şəkk-şübhələri açıqlayır və bu da onun əsl “mürtəd” olması demək deyildir. İnsan yanlız o zaman “mürtəd” adını daşıya bilər ki, yetkinlik həddi, əql və ixtiyar kimi şərtlərlə yanaşı aşağıdakı şərtlərə də malik olsun:
1.Bilərəkdən dinin zəruri məsələlərini inkar etsin, dinin zəruri məsələləri haqda dunu demək kifayətdir ki, onların sırf dinlə bağlı olmasında şəkk-şübhə yoxdur. Buna namaz, oruc, həccin vacibliyi, tovhid, məad, behişt və cəhənnəmə etiqad bəsləməyi misal göstərmək olar.
2. İnsan bilməlidir ki, dinin zəruri məsələlərini inkar etdikdə, Peyğəmbərin (s) nübuvvət və dinin əsaslarını da inkar ediləcəkdir. Əgər bur şəxs bu şərtlər çərçivəsində dinin zəruri məsələlərini istər elmi müzakirələr nəticəsində, istər də dünyəvi və maddi hədəflərinə çatması üçün inkar edərsə, həqiqətdə İslamdan çıxmış və mürtəd olmuşdur. Əlbəttə, əgər pis niyyəti olmadan və yanlız elmi şübhələri nəticəsində dini inkar edən şəxs Allahın dərgahında üzürlü sayılacaq və axirət əzabına düçar olmayacaqdır. Demək, əgər bir şəxs həqiqəti bilmədən dinin zəruri və qeyri-zəruri məsələlərindın birini inkar edərkən, yaxud Qurani-Kərimin və Məsumların (ə) kəlamlarınln doğruluğunu inkar edən bir söz dedikdən sonra yanıldığını bilib sözünü geri götürərsə, ona “mürtəd” demək olmaz.
Aydındır ki, yuxarıdakı iki qeydə əsasən, “irtidad” dini etiqadlarla bağlı şəkk-şübhəyə qapılan şəxsə aid deyil və yanlız ciddi şəkildə dini inkar etmək niyyəti olan şəxs “mürtəd” adlanır.
Uyğun mövzu ilə əlaqədar bir çox incəliklər vardır ki, onlardan biri də İslama qarşı məkrli planlarla mübarizə aparmaqdır. Amma İslam prinsipləri üzərində tədqiqat aparmaq və şübhələri aradan qaldırmaq üçün, həmişə yol açıqdır. Həqiqətən, müqəddəs İslam dini digər dinlərdən fərqlənərək agahlıqla düşünməyə və iman gətirməyə daha çox yer verir, kor-koronə təqlidlərdən çəkindirir, xurafata qarışıq əqidələrlə mübarizəyə qalxır. Demək, İslam maarifi ilə azacıq tanış olan bir şəxs İslamın “İrtidad” hökmü ilə elm və əqidə azadlığına qarşı olması fikrini məhkum edəcəkdir. Çünki İslam böyük fərxlə elmi artırmaq və həqiqəti axtarıb tapmağa təkid edir. Qurani-Kərimdə kitab əhlindən bir qrupun məkrli planları üzə çıxarmaqla “irtidad” ın fəlsəfəsi haqda belə buyurur:
Kitab əhlindən bir zümrə dedi: “Möminlərə nazil edilənə günün əvvəlində iman gətirin və günün sonunda inkar edin ki, bəlkə onlar öz dinlərindən dönələr.
Mərhum Əllamə Təbatəbai bu ayənin təfsirində yazır: “Kitab əhli möminləri şəkk-şübhəyə salaraq öz işlərini yozmaq üçün belə deyirdilər. Biz elə bilirdik ki, İslam özünü haqq və doru olmasına bir dəlil-sübutu vardır. Bizim onun batil olması üçün bir sıra faktlarımız var, ona görə də İslamdan üz döndərdik”
İslamda “ İrtidad” ın sübutu ilə bağlı göstərilən şərtlərə diqqət yetirdikdə, bu incəliyi açıq-aşkar görmək olar. Belə ki, “mürtəd” üçün təyin edilən ağır cəza tədbirlərində məqsəd fitnə-fəsadın, hərc-mərcliyin, dini etiqadlara hörmətsizliyin qarşısını almaq, eləcə də ilahi və insani bir dəyər kimi imanı və düzgün etiqadları qorumaqdır. İslam bu hökmü verməklə kor-korona təqlidlərin düşmənlərin məkrli planlarının yolunu bağlayır və tədqiqat nəticəsində yaranan imanın lüzumuna təkid edir.
Qeyd etdiyimiz kimi, əgər bir müsəlman batinən mürtəd olduğunu aşkar etmədiyi təqdirdə, İslamda “mürtəd” üçün nəzərdə tutulmuş hüquqi cəza tədbirləri ilə məhkum edilməyəcək. Lakin əqidəsini aşkar etdikdə və öz çirkin məqsədlərini yaydıqda, cəza tədbirləri ilə qarşılaşacaq, azadlığı məhdudlaşdırılacaqdır. Bu da tamamilə məntiqə uyğundur. Demək, cəmiyyət və dövlət yolxucu bir xəstəliyin qarşısını məqsədilə təhlükəsizlik tədbirlərə əl atdığı kimi, ruhi-mənəvi xəstəliklərin qarşısının alınması haqda da bir çarə fikirləşməlidir. Çünki düzgün əqidələrə bağlanan insanların dünya və axirət səadəti şübhəsiz, onların cismani sağlamlığından olduqca önəmlidir. Belə isə oğrunun, cinayətkarın və narkotik maddələrə qurşananların cəzaya məhkum edilməsində əsla tərəddüdə yol verilmədiyi kimi, düzgün əqidələri oğurlayan, öldürücü və azdırıcı düşüncələrə rəvac verənlərin cəzalandırılmasında da azacıq belə tərəddüd edilməməlidir. Odur ki, düzgün və imanı ən mühüm dəyər hesab edən müqəddəs İslam dini cəmiyyətin ilahi düşüncələrinin qorunmasına yüksək əhəmiyyətlə yanaşır. İslam dini əqidə azadlığını cəmiyyətin dünya və axirət, maddi və mənəvi xoşbəxtliyi təhlükəyə düşmədiyi təqdirdə, aşkar təbliğ etməyə icazə verir. Qeyd etmək lazımdır ki, hər kim İslam göstərişləri və əqidələrini düzgün və məntiqə uyğun metodlarla tədqiq edərsə, sözsüz, onların doğru və həqiqət olduğuna iman gətirəcək. Amma elmi şübhələrə qapılaraq dinin zəruri məsələləri və əsaslarını inkar etsə, üzürlü sayılsa da “mürtəd” adını daşıyacaqdır.
SON HƏDİS
İmam Əli (ə) buyurur: İlahi, bizi Sənə buyurduqlarına qarşı çıxmaqdan, dinindən xaric olmaqdan və nəfsin istəklərinin ardıcıl olaraq hücum çəkməsindən pənah gətirirk.
İstifadə olunmuş mənbələr
“İrtidad və Azadi, Pasdareye İslam”, Ayətullah Cavadi Amuli,
“İslam və bəşəri hüquqlar baxımdan mürtəklik hökmləri”, Seyfullah Sərami,
“İslamda hüquq nəzəriyyəsi” Ayətullah Misbah
İstifadə olunmuş Quran ayələri
Nəhl, 125 ayə.
Bəqərə, 170.
Yusif, 108 ayə.
Ali-İmran 72.
Səhabələr dindən döndülərmi ?
Nə qədər qəribə və absurd görünsə də, Peyğəmbərimizin vəfatından sonra bir neçə nəfərdən başqa bütün səhabələrin dindən döndüyünü düşünənlər, az da olsa, var. Onlar iddialarını isbatlamaq üçün aşağıdakı və digər oxşar hədislərə istinad edirlər:
Əbu Hüreyrə Peyğəmbərin bu məzmunda buyurduğunu söyləyir: “(Qiyamət günü) mənim tanıdığım bir qrup adamı gətirəcəklər. Aramızdan bir mələk deyəcək ki, gəlin. Mən deyəcəyəm ki, onları haraya aparırsan? Deyəcək ki, cəhənnəmə aparıram, çünki onlar səndən sonra pis keçmişlərinə döndülər. Sonra başqa bir qrup da gələcək və onları da eyni səbəbdən cəhənnəmə aparacaqlar. Onların (səhabələrimin) çox cüzi bir qismi xilas olacaq”. (Səhih-Buxari, h: 6587. Həmçinin bax: 6576, 6582, 6584, 6585, 6586, 6593)
Sədir Seyrəfi İmam Baqirin belə buyurduğunu söyləyir: “Peyğəmbərdən sonra üç nəfərdən – Miqdad, Əbuzər və Salmandan başqa hamı döndü”. (Əl-Kafi, 8/245)
Misallardan da göründüyü kimi, bu kimi hədislərin böyük əksəriyyətində “irtəddə” (döndü) feilindən istifadə olunmuşdur ki, heç də həmişə İslamdan dönmək və küfrə qayıtmaq mənasını ifadə etmir. Burada əsl imanın bəzi şərtlərindən dönmək, İslamdan öncəki irqi təəssübkeşlikləri qabartmaq, Peyğəmbərin həzrət Əli haqda tapşırıqlarına əməl etməmək, yaxud qızı Fatiməyə qarşı bəzi haqsızlıqlar nəzərdə tutula bilərdi, amma bu da doğru deyil, çünki bu növ yanlışa yol verməyənlər də 3, 4, 5 və ya 7 nəfər yox, olduqca çox olmuşdur. Peyğəmbərin vəfatından sonra onlarla səhabə ilk xəlifəyə beyətdən imtina edərək İmam Əlinin evinə toplaşmışdılar.
Peyğəmbərin vəfatından sonra bir neçə nəfərdən başqa bütün səhabələrin dindən çıxdığını düşünmək Qurani-kərimin səhabələrə dair ayələrinə də ziddir, Əhli-beyt imamlarının davranışlarına və sözlərinə də. Nümunə üçün, Fəth surəsinin 29-cu ayəsində oxuyuruq: “Məhəmməd Allahın elçisidir. Onunla birlikdə olanlar kafirlərə qarşı sərt, bir-birinə isə mərhəmətlidirlər. Sən onları rüku edən, səcdəyə qapanan, Allahdan riza və lütf diləyən görərsən. Onların əlaməti üzlərində olan səcdə izidir. Bu onların Tövratdakı vəsfidir. İncildə isə onlar elə bir əkinə bənzədilirlər ki, o artıq cücərtisini üzə çıxarmış, onu bəsləyib cana-qüvvətə gətirmiş, o da möhkəmlənib gövdəsi üstünə qalxaraq əkinçiləri heyran qoymuşdur”.
Biz bu ayənin bütün səhabələrə aid olmadığını yaxşı bilirik. Bəzi səhabələrin Peyğəmbərdən sonrakı haqsızlıqlarından da xəbərimiz var. Amma buna da əminik ki, sonradan 3-5 nəfərdən başqa hamısı dindən dönəcək insanlar nə Quranda belə vəsf olunardı, nə də Tövrat və İncildə.
Əhli-beyt imamlarının davranışı da sözügedən iddianı rədd edir. Tarixdən bəllidir ki, imamlar, xüsusən də İmam Əli ilk xəlifələr daxil Peyğəmbər səhabələrilə müsəlman kimi rəftar etmiş, onları hətta Əməvi şahları ilə müqayisəyə gəlməyəcək dərəcədə üstün tutmuşlar. Məsələn, İmam Əli buyurur:
“Mən Məhəmmədin səhabələrini görmüşəm və sizlərdən heç birinin onlar kimi olduğunu görmürəm. Onların səhərlər saçları dağınıq və tozlu olar, gecələri səcdə və qiyam halında oyaq keçirərdilər… Qayıdışı (qiyaməti) xatırlayaraq köz kimi yanardılar. Alınları səcdənin uzunluğundan keçilərin dizləri kimi idi. Pak Allah zikr ediləndə əzab və cəzanın qorxusundan, savab və mükafata ümiddən gözlərindən axan yaşlardan yaxaları islanar və güclü küləkli günlərdə ağacın titrədiyi kimi əsərdilər”. (Nəhcül-bəlağə, xütbə 96)
İndiyə qədər bu növ hədislərin mətninə dair bəzi iradları qeyd etdik, amma onların böyük əksəriyyəti rəvayət sənədi baxımından da qüsurludur. Həm də qeyd etmək yerinə düşər ki, bu hədislər əsasən, Əhli-sünnə məzhəbinə xas hədis kitablarında gəlmişdir. Əhli-beyt məzhəbinin ən əsas hədis kitabı olan əl-Kafidə bu məzmunda 1-2 zəif hədis varsa, onun yarısı qədər olmayan və bəzilərinin bütünlüklə mötəbər saydığı Səhih-Buxaridə isə belə hədislərin sayı daha artıqdır.
Deyilənlərə əsasən, Peyğəmbər səhabələrinin əksərinin mürtəd olması Şiə görüşü deyil. Əhli-beyt alimlərinin yüzdən artıq səhabəni etimadlı rəvayətçi bilib, onlardan hədis nəql etmələri buna aydın dəlildir. Əslində, müsəlmanlar arasında fitnə salmaq üçün dəridən-qabıqdan çıxan vəhhabi sələfilərinin özləri bunu cavablandırmalı və ən əsas qaynaqlarında yer almış onlarla belə hədisdən ötrü məntiqi açıqlama verməlidirlər.
Yazını Əhli-beyt məzhəbinin ən görkəmli alimərindən olmuş Şəhid Sədrin Peyğəmbər səhabələri haqda sözü ilə bitiririk: “Səhabələr iman və aydınlıq öncülləri olaraq əsl İslam ümmətinin formalaşması üçün ən dəyərli və uyğun toxumlar idilər. Belə ki bəşər tarixi Peyğəmbərin yetişdirdiyi nəsildən daha üstün və pak inanclı nəsil görməmişdir”. (“Bəhs həul əl-vilayə”, 74-75)
Dr. Vüsal Hüseynzadə
İSLAMIN KARİKATURASI
Qurani-kərim hidayət mənbəyi olmaqla yanaşı, eyni zamanda fərd və toplum üçün lazım olan qanunların ümumi müddəalarını ehtiva edən müqəddəs kitabdır. Onun ortaya qoyduğu qanunlar Peyğəmbər və imamlarımızın izahında daha geniş və şəffaf şəkildə açıqlanır, qəti əqli dəlillərlə yanaşı İslam dininin, onun ideologiyasının, hüquqi-praktik və etik normalarının özəyini təşkil edir. İslam dini – kamillik məktəbidir. Bu din insanların həm dünya, həm də axirət səadətinin qarantıdır, onların maddi və mənəvi həyatını tənzim edir. Lakin təbiidir ki, bu dinə iman bəsləyən insanların hamısı uyğun məktəbin şagirdlərinə çevrilmirlər. Günəşin də insanlara çoxlu faydası var, amma ondan qaçanlar üçün yox. İslam dini yalnız kamillik axtarışında olanları, maddi aləmdən cana doyub mənəviyyat vadisinə qədəm qoyanları, Allah zikrindən başqa heç bir şeyin dərman olmadığını düşünənləri, Allahın razılığı olmayan yerdə bütün var-dövlətin, cah-calalın, şan-şöhrətin bir quruşa dəymədiyini bilənləri məqsədə çatdırır, mütləq kamala qovuşdurur…
Görəsən biz bu kamilliyin harasındayıq, İslam məktəbinə yazılmışıqmı? İndiyədək həyatımızın neçə faizini islamlaşdırmışıq?
Bizə məlumdur ki, Allah-Taala insanlara örnək olsunlar deyə, kamil insanlar göndərib. Bu insanlar ilahi peyğəmbərlər və məsum imamlardan ibarətdir. Onlar Allahın dinini nəzəri cəhətdən öyrətməklə yanaşı, həm də praktiki cəhətdən canlı din olmuşlar. Onların əməli olaraq yaşadıqları İslam bir insan kimi təsəvvür olunsa, çox normal və sağlam bir insan şəkli cilvələnər. Məsum olmayan möminlərdən də belə bir İslamı yaşayanlar var təbii. Amma təəssüf ki, əksər hallarda yaşadığımız din heç də kamil İslam formatında deyil. Dinin bəzi göstərişləri bizim üçün hədsiz əhəmiyyət kəsb etdiyi halda, bəzi göstərişləri unudulmuş, yaxud lazımi əhəmiyyətini itirmişdir.
Bir xarici dini filmi xatırlayıram: “Qanun kitabı”. Bu filmdə, yeni müsəlman olmuş və müsəlmanların ölkəsinə gəlmiş bir gəlin ətrafındakıların İslamdan çox-çox uzaq olduğunu görüb, aşağıdakı məsələlərə qarşı iradını bildirir: qeybət etmək, müştəriləri aldatmaq, saxlanma müddəti bitmiş məhsulları satmaq, insanlarla kobud danışmaq, küsülü qalmaq, uşaq saldırmaq və s. Özlərini çıxılmaz vəziyyətdə görən qohumları isə avropalı gəlinlərinə bu məsələlərdə irad bildirirlər: namazın bəzi sözlərini düzgün tələffüz edə bilməmək, xörəyə sarımsaq vurmaq, ayaqyoluna sağ ayaqla daxil olmaq, almanı sol əllə yemək və s. Burada xarici ssenarilərə müraciət etdiyim üçün məni mütləq qınayacaqsız.
Axı əcnəbilərə baxmağa nə lüzum var, məgər öz ətrafımızda (oxu: həyatımızda) azmı belə ssenarilərdən? Namaz qılmayanı ağız dolusu məzəmmət etdiyimiz halda, nə qədər sübh namazlarımız qəza olur? Şərab içənə nifrət edərkən, qeybət edəni məclisimizin başında oturdub, sözlərinə bəh-bəh demirikmi?! İslam dininin nizam-intizama, qayda-qanuna dəvət etməsindən ağız dolusu danışıb, yol hərəkəti qaydalarını pozmuruqmu, küçələrə, yollara zibil tökmürükmü?! Yersiz yerə azmı qışqırmışıq həyat yoldaşımızın başına?! Yoxsa dilimizə acı söz gətirmir, ətrafımızdakıların hüquqlarını dəqiqliklə yerinə yetiririk?! İslam və insanlıq düşmənlərinin mallarını boykot etməli olduğumuz halda, belə ölkələrin mənafeyinə xidmət edən alış-verişlərimiz yoxmudur?! Hətta ehsan süfrələrimizi belə, sionistlərin nestle, koka-kola və pepsiləri bəzəmirmi?!
Bəzən irfana və abidliyə qapanıb dünyadan qafil oluruq, bəzən də siyasətə qurşanıb əxlaqdan uzaqlaşırıq! Qulağımızın dibində top atılsa, diksinmərik, hər gün öldürülən insanlara, yetim qalan körpələrə, dul qalan gəlinlərə görə heç tükümüz tərpənmir. Gecə namazı qılanlarımızın bəziləri özlərinin düşük sözlərilə Allahı ələ salmaqda, Peyğəmbər və imamlarımızı gülünc vəziyyətdə qoymaqda, qərbpərəst cavanlarımızsa Quranda səhv axtarışında. Bəzən səcdələrimizin uzunluğundan alnımız qabar olur, amma xüms, zəkat və digər şəri ödənişlərdən söhbət düşəndə özümüzü eşitməzliyə vururuq. Söyüşü, yalanı, israf etməyi, söz verib əməl etməməyi, qərar yerinə gecikməyi, paxıllıq etməyi, təkəbbürlülüyü, acıdilliliyi, bəd gümanları və digər qəbahətli xüsusiyyətləri necə, özümüzdən uzaqlaşdıra bilmişikmi? Deyilənə görə, o dünyada əməllərimiz insan kimi canlanacaq. Deyirəm əgər bu dünyada İslamın karikaturasını yaşasaq, o tərəfdə əməllərimizdən yaranan İnsan hansı vəziyyətdə olacaq?
P.S: Yazıda göstərilən problemlər düşündürmək üçündür. Eyni zamanda, onların ən kamil insanlar üçün belə faydasız olmayacağına əminəm.
Dr. Vüsal Hüseynzadə
Allahın “Rəhman” və “Rəhim” sifətləri arasında fərq varmı?
Böyük Allahın sifətlərindən biri də Onun Rəhman və Rəhim sifətləridir. Adətən Qurani-Kərimdə “Rəhman” və “Rəhim” sözləri oxşar və bəzən də eyni şəkildə təfsir olunsa da, əslində bunların arasında bəzi mühüm fərqlər də mövcuddur. Bu fərqlər əsasən Quran-Kərimə yazılan təfsirlərdə ətraflı şəkildə izah olunmuşdur. İslam alimlərinin fikirinə əsasən, Allah-Taala “Rəhman” sifəti Onun mərhəmətinin çoxluğunu, “Rəhim” sifəti isə, mərhəmətinin davamlılığını göstərir. Həmçinin Rəhman – bu dünyada bütün varlığ aləmində mövcud olan bütün yaradılmışlara qarşı mərhəməti olan, Öz nemət və mərhəmətini hamıya əta edən sifəti ifadə edir. Ancaq, bundan fərqli olaraq Allahın Rəhim sifəti isə Axirət aləmində möminlərə münasibətdə təzahür edəcək sifət olaraq anlaşılır. Dünya həyatında mömin ya kafir olmasından aslı olmayaraq hər kəs Allahın nemətlərindən istifadə edir. Allahın burada mərhəməti və nemətləri bütün varlıqları əhatə edir. Buradan anlaşılır ki, əgər Allahın Rəhman sifəti olmasa, bütün varlığ aləmi məhvə məhkum olar. Axirət dünyasında isə yanlız möminlər Allahın Rəhim sifətlərindən faydalanacaq, kafirlər isə, bu rəhmət və nemətdən məhrum qalacaqlar. Təbii ki, Allahın bu iki sifətləri barəsinə müasir kəlam və fəlsəfə elmlərində, eyni zamanda Qurani-Kərim barəsində qələmə alınmış bir sıra təfsir kitablarında bir sıra digər fərqli cəhətlərə də işarə edilmişdir.
İmam Sadiq (ə) buyurur: “Allah hər bir şeyin Allahıdır. Rəhman sifəti bütün məxluqlar üçündür. Rəhim sifəti isə ancaq möminlərə məxsusdur”.
Sosial şəbəkələrdə Dr. Şəriəti davası
İyirminci əsrin tanınmış müsəlman mütəfəkkirlərindən olan Doktor Əli Şəriəti eyni din və məzhəbdən olan insanların, hətta böyük din alimlərinin iki cinaha ayrılmasına səbəb olan fenomen olaraq qalır. Kimisi onu inqilabçı lider, kimisi isə xalq qüvvələrini parçalayan xain, kimisi dahi islamşünas, kimisi isə İslamdan xəbərsiz dil pəhləvanı, kimisi əsl müsəlman və mömin, kimisi isə kafir adlandırır. Elə özü də deyirdi ki, Səudiyyə Ərəbistanında mənə radikal şiə, İranda isə vəhhabi deyirlər.
Qısa arayış: Əli Şəriəti 23 noyabr 1933-cü ildə İranın Səbzəvar rayonunun Məzinan qəsəbəsində dindar ailədə anadan olub. Babası Şeyx Mahmud və ulu babası Şeyx Qurbanəli ruhani olmuşlar. Atası Məhəmmədtağı Məşhəd Elm Hövzəsində təhsil almış, sonralar isə klassik fəaliyyət istiqamətini dəyişdirərək orta məktəbdə müəllim işləmişdir. Buna baxmayaraq, o, ölkənin ictimai-siyasi proseslərində fəal iştirak etmiş, ictimai ədalət uğrunda mübarizə aparmışdır. İlk dini təhsilini atasından öyrənən Əli Şəriəti Məşhəd Ədəbiyyat İnstitutunda Fars ədəbiyyatı, 1959-1963-cü illərdə isə Parisin Sorbon universitetinin doktorantura pilləsində Ədəbiyyat və tarix üzrə təhsil alsa da, dünya şöhrətli müəllimlərindən dini sosiologiya və dinlər tarixi sahəsində bilgilər almış, İslam üzrə tədqiqatlar aparmışdır. Şəriətinin 1968-ci ildə Məşhəd Ədəbiyyat İnstitutunda, sonra isə Tehranın İrşad hüseyniyyəsində başlayan dərs, çıxış və mühazirələri 1971-ci ildə sözügedən hüseyniyyənin bağlanması ilə sona çatdı. Əli Şəriəti 1977-ci ildə İngiltərənin Southampton şəhərində qaldığı evdə ölü tapıldı. Ürək xəstəliyinin olmadığını, İran və ABŞ rejimlərinə qarşı sərt çıxışlar etdiyini, İran konsulluğunun tez bir zamanda onun ölümündən xəbər tutub həmin evdə axtarışlar apardığını və cəsədin ekspertizaya göndərilməsinə maneçilik törədildiyini nəzərə alaraq, onun qətlə yetirildiyi iddia olunur.
Mənsub olduğu Şiə firqəsinin ən öndə gedən alimlərinin onun barəsindəki çox ziddiyyətli fikirləri aşağı qatlarda çox gərgin anlaşılmaz durum yaradır. Onun həm müxalifləri, həm də tərəfdarları arasında çox ciddi adlara rast gəlmək mümkündür. Belə ki, Əllamə Təbatəbai, Ustad Mütəhhəri, Əllamə Əsgəri və Misbah Yəzdi kimi alimlər onun müxalifləri, Musa Sədr, Behişti, Taliqani, Çəmran, Xamenei, Məhəmmədtəqi Cəfəri və Meşkini kimi şəxsiyyətlər isə tərəfdarları sırasına daxildirlər. Əslində müxalifləri arasında onu kafir sayanlar da var, mömin olub çox kobud və təhlükəli səhvlərə yol verdiyini düşünənlər də; tərəfdarları arasında da ona pərəstiş edənlər də var, bəzi böyük səhvlərə yol verdiyini düşünən, lakin bunlara rəğmən, əsərlərinin ümumilikdə faydalı olduğunu söyləyənlər də. Feysbuk sosial şəbəkəsindəki müzakirələrin çox zaman nəticəsiz qalmasının səbəbi də məhz budur. Bu baxımdan onu araşdırarkən kiminsə sözünə istinad etmək uğursuz metoddur. Uyğun mühakimə üçün ən əlverişli metod isə əsərlərindən sitat gətirmək, fikirlərini tənqid etməkdir.
Təbii ki, sözügedən müzakirələrdə bu metoddan da istifadə olunur. Əsərlərindən gətirilən sitatlar isə kifayət qədər ciddi və ağırdır. Bu sitatlarla bəzən onun müsəlman olmadığını, bəzən Qurana qarşı çıxdığını, bəzən İslam qanunlarını aşağıladığını iddia edirlər. Şəriətinin tərəfdarları da öz növbələrində bu iradların bəzisinə cavab verir və onları əsassız sayır, bəzisini isə onun səhvi kimi qəbul edirlər. Onlara görə, oxşar mövzularda səhvsiz kitab və alim yoxdur, həm də 36 cild əsəri olan bir alimin bu qədər səhvinin olması normaldır.
Müzakirələr davam edir və güman ki, hələ illərlə, bəlkə də əsrlərlə davam edəcək. Bu müzakirələrdə Şəriətinin müxaliflərinə insaf və ehtiyat, tərəfdarlarına isə dözümlülük və haqqa sarılmaq arzulayırıq. Şəriətini gözdən salmaq üçün bəzi cümlələrini kontekstdən çıxarmaq, yaxud məcazi mənada, bədii üslubda yazdıqlarını vəhhabisayağı üsulla küfr adlandırmaq, eləcə də onu məsum həddinə çatdırıb hər bir eyib və nöqsandan uzaq saymaq, İslamın və müsəlmanların durumuna dair nalələrindən dolayı ona qarşı hər bir tənqidi qərəzli bilmək doğru olmaz. Həm də unutmaq olmaz ki, möminlərin bir məsələdə fikir ayrılıqlarının olması fəlakət deyil, çox təbii məsələdir. Bu gün canlı İslam aramızda deyilsə, hərənin beynində İslama dair bir cür təsəvvür mövcuddursa, belə fikir ayrılıqları da olmalıdır. Həm də bir məsələyə baxışları çarpazlaşan möminlər başqa min məsələdə həmfikir olduqlarını, eyni amalları bölüşdüklərini yaddan çıxarmasınlar.
Din və psixologiya V hissə
Din və həyatın mənası
İnsan gözünü açıb varlığ aləminin əsrarəngiz gözəlliklərini, heyrətamiz və bir-birindən fərqli gerçəklikləri müşahidə etdikdə, insanı düşündürən ən əhəmiyyətli sual, bütün bu fenomenlərin və gerçəkliklərin həqiqətinin nədən ibarət olması və varlığ aləminin sahib olduğu strukturun həqiqəti və mənasından ibarətdir. İnsan psixologiyasının ən mühüm xüsusiyyətindən biridə məna axtarışı və əşyaların gerçək üzünü tanımasından ibarətdir. İnsan özünü dərk edib, varlığ aləminin həqiqəti barədə düşüncəyə vararkən ilk olaraq, özünü kim olduğu, hardan gəlib, hara gedəcəyi kimi fundamental suallara cavab tapmağın arxasında olmuşdur. Buna görə də, bu həyatda mütəfəkkir bir insan üçün hər şeydən önəmli olan məsələ özünün və obyektiv, gerçəklik aləminin sirlərinin mənasına bələd olmaqdır.
Həyatın mənasını dərk etmək, insan üçün ən dəyərli məsələlərdən olub, burada tarix boyu mütəfəkkirlər və filosoflar insanın məna axtarışına uyğun yollar təqdim etmişlər. Eyni zamanda məna axtarışı insanın xarakter, davranış və onun xüsusiyyətini müəyyənləşdirən əsas hərəkətverici qüvvələrdən biridir. “Həqiqət axtarışı” adlanan bu məna axtarışı ilk olaraq insanın dərindən öz varlığına nüfuz edib, öz həyatında məna və məqsədinin, yaradılış sirlərini və həyatına düzgün istiqamət verməsinə qarşı yönəlmiş, eyni zamanda varlığ aləmini mənalandırma cəhdindən ibarətdir. İnsan kimdir? Həyat nədir? Ölümün həqiqəti nədir? ətrafımızda müşahidə etdiyimiz fenomenlər də bizim kimi canlıdır? Kimi fundamental suallar məna axtarışına istiqamət verən suallardır.
Bu mövzunun əsas qayəsi həyat olduğu kimi, eyni ilə bütün varlığ aləminin nöqsan və gözəl surəti ilə tanımaq və dərk etməkdən ibarətdir. İnsan varlığ aləmin dərk etdikdə artıq burada yaşam fəlsəfəsi və həyatın bütün çətinlikləri də insan üçün artıq həll olmuş hesab edilir. Varlığ aləminin sirlərinə bələd olan şəxs, istər-istəməz bütün bu aləmin Yaradıcısının mükəmməl qüdrət və elminə qarşı da inam yaranacaqdır. Buradan anlaşılır ki, din insan həyatına məna bəxş edən ən mükəmməl və ən mühüm vasitələrdən biridir. Təsadüfi deyil ki, Viktor Frankl müasir insanın ən böyük probleminin məna ehtiyacı və arzusunun aradan qaldırılmasında görür.
Deməli çağdaş və müasir insanın ən böyük mənəvi ehtiyacı sahib olduğu dəyərlərə məna verə bilməmək, yaşadığı həyatın həqiqətinin nədən ibarət olmasına qarşı biganəlikdədir. Müasir insanın ən böyük boşluğu özünə və yaşadığı aləmin həqiqətinə qarşı biganə rəftar etməsi və bütün bu əsrarəngiz aləmin sirlərinə bələd olmamasında görmək olar. Buradan anlaşılır ki, insanın və varlığ aləminin sahibi olan böyük və uca Allah yaşadığımız aləmin sirlərini insanlara anlatmaq üçün bir sıra dəyərlər və ideoloji sistem nazil etmişdir ki, insanlar məhz bu vasitə ilə yaşadığı və sahib olduğu dəyərləri dərindən dərk etsin və aləmin sirlərinə bələd olsun. Din məhz bu səbəbə nazil olaraq, insanların həqiqətini onlara bildirmiş və insanın ətraf aləmə qarşı da biganə olmamağa səsləmişdir.
Çağdaş dünyanın ən qlobal problemi məhz insanların həyatının nə məna kəsb etməsidir. Din mənalı həyatın formalaşmasına yardım edib, həm də, müasir insanı dövrün xəstəliyi olan mənasızlıqdan xilas etməkdir. Məna axtarışının insan həyatında malik olduğu təsir gücünü və dəyərini müəyyənləşdirmək məqsədi ilə müxtəlif məkan və zamanlarda bir çox araşdırmalar aparılmışdır. Bu araşdırmaların nəticəsinə əsasən insanların 80-90 % i üçün həyatda bir məna tapmaq onların ən əsas ehtiyacları olması müəyyən edilmişdir. Məna axtarışında olan insan ən münasiob həll yolunu tapmaq və və beləcə, ona hakim olan gərginlik və təzadlardan xilas olmaq məqsədilə həll yolu axtarır. Bu məqsədlə bəzən elmə, bəzən ideologiyalara, bəzən də dinə müraciət edir. Ancaq burada müşahidə edilirki, müasir elmi və ideoloji cərəyanların əksəriyyəti insanın qarşılaşdığı bu kimi fundamental suallara qane edici cavablar təqdim etməkdə acizliyini biruzə verir. Din məhz vəhyə söykəndiyi üçün (aydındır ki, burada dində məqsəd kamil din olan İslam dinidir) insanların qarşısında olduqca mühüm və lazımlı biliklər və cavablar təqdim edir. Beləliklə buradan anlaşılır ki, mənasızlıqdan xilas olmaq və həyata məna vermək üçün dini dəyərlərin lüzumu burada açıq-aşkar özünü biruzə verir, və burada dini dəyərlər ilə həyatın mənalı olması arasında olan dərin bağlılığı bir daha özünü göstərir.
Din bütün varlığ aləmini şərh edən, qeyri-məlum olan bir çox həqiqətləri insanlara açıb, izah etdiyi üçün mükəmməl bir sistemdən ibarətdir. Bu səbəbə görə də, bir çox din psixoloqlarının əldə etdikləri nəticələrə əsaslanaraq dini, böyükmiqyaslı məna sistemi olaraq adlandırmışlardır. Qordon Alport da dinin intellektual və mənəvi baxımdan ən mükəmməl məna mənbəyi olduğunu vurğulayaraq deyir: “Din hər bir şeyin dərinliyindəki mənanı kəşf etmək üçün ən böyük amildir. Çünki din bütün dünyagörüşlər arasında ən məntiqli və ən müfəssəl olanıdır”.
Nəticə olaraq demək olar ki, din özünün əsas funkisyalarından biri kimi, mədəniyyət və yaxud ideologiyaların izah etməkdə aciz qaldığı intellektual və buna bənzər bir çox mövzuda mənəvi bilik mənbələri təqdim edir. Din insan həyatına məna bəxş edən ən fundamental funkisyalara və qaynağlara malikdir. İnsan psixologiyasının əsas ehtiyacları ilə bağlı olan dini inanc başqa cür cavab verilməsi imkansız kimi görünən insanın varlıq səbəbi və həyat haqqındakı bir çox sualları cavablandıraraq insanlara zehni, ruhi və psixoloji aramlıq və sakitlik bəxş edir. Eyni zamanda, din intellektin öhdəsindən gəlməkdə çətinlik çəkdiyi, məntiqin fövqündəki suallara hazır cavablar verərək, onu lazımsız təfsilatlardan və çıxılmaz vəziyyətlərdə qoruyur.
Aqil İslam
“Həqiqət sorağında” III hissə
Fikri gərginlikdən çıxış yolları
Hər bir gənc insan, öz həqiqət və mahiyyətini tanımaq məqsədi lə düzgün yolda addımlaması, düzgün əqidəyə yiyələnməsi və tərbiyəvi üsullara bağlanması üçün aşağıdakı göstərişlərə əməl etməsi məsləhət görülür.
1. Elm. Hər bir gəncin əsas vəzifəsi elm öyrənməkdir. Elm və biliyi artırmaq həyat tərzini düzgün istiqamətə yönəldən ən dəyərli töhfədir. Demək, dini kitablar oxumaq doğru etiqadlar əsasında elm və biliyi artırmaqdır. Savadsız insan isə ilahi vəzifəsini tanımaqda, onlara düzgün əməl etməkdə acizdir.
2. Təfəkkür. Elm öyrənmək başqalarının təcrübə və təfəkküründən bəhrələnməkdir. Həyat tərzi və onun müxtəlif yönləri haqda düşünmək insana bir sıra həqiqətləri aşılayır. Başqa sözlə, elm və bilik insanın şüur və təfəkkürünü artırır. Bilikli şəxs hadisə və problemləri təhlil edə bildiyi kimi, onun öhdəsindən də layiqincə gəlir.
3. İman. İman dedikdə, Kainatın Xaliqinə qəlbən inanmaq, əmr və qadağalarına təslim olmaq nəzərdə tutulur. İnsanın imanı nə qədər güclü olsa, onun təsirləri vücudunda bir o qədər artıq təcəlla edəcəkdir. Belə isə, həyat yolunda Allaha inanan şəxsin özünə inam və etimadı güclənəcək, həmişə ona arxa olan güclü əhval ruhiyyəyə malik olacaqdır.
4.Əməl. Müsbət və yaxşı işlər həmişə insanın məqam və mövqeyini artırır. Qurani-Kərimdə yaxşı işlər möminlərin təkamülə çatması və daxili istedadlarının çiçəklənməsinin səbəbi kimi tanıtdırır. Belə ki, buyurulur:
“Möminlər düşmən qoşunları gördükdə dedilər: “Bu Allahın və Rəsulunun bizə verdiyi vəddir. Allah və Rəsulu düz buyurmuşdur. Bu (vəziyyət) onların yalnız iman və itaətini artırdı.”
İslam təlimlərinə əsasən, əməl elm və imanın artmasında yüksək təsirə malikdir. İman insanın seçim qüvvəsini və əməlini daha da artırır. Həmçinin saleh əməl elm və imanın artmasına və ehtiyacların münasib həddə təmin edilməsinə səbəb olur. Buna əsasən,ən yaxşı əməl dini vəzifələri və göstərişləri yerinə yetirmək, başqalarını saleh əməllərə rəğbətləndirmək və pis işlərdən çəkindirməkdir. İnsan ilahi vəzifələrə əməl etdikdə, inkişaf stimulu güclənir və həyatında Allahın varlığını dərindən hiss edir. İman insanın dinə baxış və iltizamını artırır, dünyagörüşünü genişləndirir və onu həyatın eniş-yoxuşlarından düzgün variantı seçməkdə məqsəd və amalına çatdırmaqda sərgərdan qoymur.
Deyilənlərdən belə qənaətə gəlirik ki, cavanlıq dövrü təfəkkür və düşüncənin fəaliyyət dövrü olsa da, saysıb-hesabsız şübhələrlə onun əsas sütunları titrəyə bilər. Əgər o elmin, şüurunu, dərketmə qüvvəsini və yaxşı əməllərini artırsa və həmişə Allaha güvənsə, sözsüz ki, dini, əqli, əxlaqi, ictimai və s. sahələri müvəfəqqiyyətlə bitirib yüksək hədəfinə çatacaqdır.
SON HƏDİS
İmam Əli (ə) buyurur:
“Batini islah edənin Allah-taala zahirini gözəlləşdirər. Dininə əməl edənin Allah-Taala dünya işlərini sahmana slar. Özü ilə Allah arasında rabitəsini gözəlləşdirənin (möhkəmləndirənin) Allah-Taala insanlarla rabitəsini də gözəlləşdirər (möhkəmləndirər)”
Əhzab surəsi, ayə-22.
Nəhcül-bəlağə, qısa kəlamlar.
“Bəsirət gözü” nə deməkdir ?
“Bəsirət gözü” dini mətnlərdə istifadə olunan anlayışlardan biridir. Ərəb dilindən tərcümədə “bəsirət”, “bəsər” sözünü mə`şəli olub “görmək”, “müşahidə etmək” mənasını daşıyır. “Bəsər” yəni “görmək” daha çox hiss üzvləri vasitəsi ilə müşahidə olunan obyekti çatdırır. Ancaq “Bəsirət” dini ədəbiyyatda daha çox hadisələrin və əşyaların mahiyyətini və həqiqətinə nüfuz edib, onları olduğu kimi dərk etmək mənasında istifadə olunur. Bu o deməkdir ki, bəsirət, hiss üzvlərinin müşahidə etmədiyi haqqı və həqiqəti, pərdə arxası gerçəklikləri dərk etmək və onları “görmək” mənasındadır. Bəsirətli insan hiss üzvlərinin dərk etməkdə qüdrəti çatmadığı bir çox həqiqətləri, yəni, qeyri-hissi həqiqətləri dərk edən şəxsə deyilir. Bəsirətli insan adi gözlə görünməyən həqiqətləri duyar, hadisələrdən ibrət almağı bacarar. Qafil, cahil və daha çox hiss üzvlərinin məhkumu olmuş şəxs, bəsirətli şəxsin, yəni Kainatın pərdə arxasını dərk edən şəxsin dərk etdiyi kimi varlığ aləmini olduğu kimi qavramağa və dərk etməyə qürəti çatmayan şəxsdir. Qurani-Kərimdə bu nöqtəyə vurğulayaraq, buyurur: “Allah onların ürəyinə və qulağına möhür vurmuşdu. Gözlərində də pərdə vardır. Onları böyük bir əzab gözləyir”
Buradan anlaşılır ki, Bəsirət gözü fiziki orqan deyil, və daha çox insanın ruh və daxili aləminə aid olan bir həqiqətdir. Təsadüfi deyil ki, bəsirət daha çox “qəlbin gözü” olaraq adlandırılmışdır. Quran buyurur: “Həqiqətən, gözlər kor olmaz, lakin sinələrdəki ürəklər kor olar”. Qurani-Kərimdə kafir və haqqı danan şəxslərin gözdən məhrum və kor olmaqları deyilərkən, fiziki mənada korluq deyil, haqq və həqiqət qarşısında inadkarlıq və imansızlıq mənasında qeyd olunur. Əziz İslam Peyğəmbəri (s) insan üçün bəsirət gözünün əhəmiyyətini belə açıqlayır: “Əsl kor o deyil ki, gözü görmür. Əsl kor odur ki, bəsirəti yoxdur” İmam Əli (ə) da özünü mübarək və dərin mənalı ifadəsində “Mən görmədiyim Rəbbə ibadət etmərəm” buyurarkən məhz bəsirət və qəlb gözü ilə Allahı tanımağ və müşahidə etməyi nəzərdə tutmuşdur.
Bəs buradan anlaşılır ki, insanın zahiri cism və üzvlərindən əlavə, onun daxili aləmində qərar tapan bir sıra ruhi və əqli qüvvələri də vardır. Məhz bu qüvvələrdən biri də bəsirət olub, insanın hiss üzvləri və cismi ilə müşahidə etməyə qüdrəti çatmadığı bir çox həqiqətləri dərk etməkdə insana yardımcı olur. Beləliklə, bəsirət gözü insanın daxili aləmində qərar tapan ruhi qüvvə olub, zahiri üzvlərdən əlavə batini aləmin həqiqətlərini dərk edən bir vasitədir.
Bəqərə. Ayə-7.
Həcc surəsi, ayə-46.