Quranda rəqəmlər və say möcüzəsi

İnsanları düzgün yola hidayət etmək üçün Allah tərəfindən nazil olan ilahi peyğəmbərlərin möcüzələri onları fərqləndirməkdə və mötəbərliyini sübut etməkdə mühüm əlamətlərdən biri olmuşdur. Qurani-Kərimin möcüzələrindən biri rəqəm möcüzələr kimi tanınan rəqəmlər və sözlərin təkrar sayı ilə bağlı olan müzakirələrdir.
Quran möcüzəsinin bir hissəsi Quran kəlmələrinin sayı ilə əlaqəli olan möcüzələr kateqoriyasından ibarətdir ki, buda çox sirli və eyni zamanda çox da maraqlı və cəlbedici bir məsələdir. Burada nümunə olaraq bir neçə bu barədə olan möcüzəni qeyd etmək yerinə düşərdi:
1-“Gün” mənası verən “Yəvm” sözü Quranda 365 dəfə qeyd olunub ki, bu da bir ildəki günlərin sayı qədərdir.
2-Ay mənasında olan “şəhr” sözü 12 dəfə, “saət” sözü isə 24 dəfə gəlmişdir.
3-“Dünya” və “Axirət” sözləri bərabər sayda gəlmişdir.
4-“Kişi” mənasında olan “rəcul” və qadın mənasında olan “mər`ə” kəlməsi bərabər sayda qeyd olunmuşdur.
5-“Şeytan” və “Mələk” sözləri eyni sayda gəlmişdir
6-“İman” sözləri və ondan alınan kəlmələr “elm” kəlməsi və ondan alınan kəlmələr ilə bərabər gəlmişdir.
7-“Ölüm” mənasını verən “movt” sözləri və ondan alınan kəlmələr ilə “həyat” sözləri və ondan alınan kəlmələr bərabər sayda qeyd olunmuşdur.
8-“Nur” və “zülmət” sözləri bərabər sayda gəlmişdir.

Qeyd olunan bu möcüzələr peyğəmbərləri daha yaxından tanımaq üçün mühüm bir yol hesab edilir. Ümumi olaraq Quran möcüzələri qeyd etdiklərimizlə məhdudlaşmır. Qurani-Kərimin daha çox yeni-yeni açıqlanan bir çox elmi möcüzələri də vardır ki, onlar Quran ilə əlaqəli yazılmış kitablarda mövcuddur. Xüsusilə Yerin hərəkəti, ümumi cazibə qanunu, yerin sferekliyi, bitkilərin küləklə mayalanması və s. kimi elm aləminin məsələləridir ki, son əsrlərə qədər əlçatmaz olduğu halda, 14-əsr əvvəl bu mübarək ayələrdə aydın şəkildə bəyan olunmuşdur. 

“Həqiqət sorağında” | hissə

Dinin rəhbər və təfsirçiyə olan ehtiyacı

İnsan yarandığı ilk gündən onunla birgə sual və maraq hissi də baş qaldırmış, hətta mələklər aləminə belə öz yaşıl budaqlarında yer vermiş, şeytanı isə xəzan yapraqları ilə birgə qovuraraq bəşər deyilən varlığın əsl mahiyyəti və məqamını üzə çıxartmışdır. Söz diyarının sultanı İmam Əli (ə) nə gözəl buyurur:

Hüsni-sual şüari-dərrakədəndi.
Hüsni-sual edən də öyrənəndi

Müasir dövrdə ağılagəlməz dərəcədə artıb yayılan şübhə və irad axını ilə üzləşərkən elmi-mədəni ocaqların üzərinə düşən vəzifənin nə qədər artdığını tamamilə hiss edirik. Bu səbəbə görə müasir dünyada dinə aid olan bir sıra şübhə və iradları nəzərə alaraq burada silsiləvari olarq bir sıra fundamental dini paradiqmada qeyd olunan şübhə və iradları qeyd edib, onlara sağlam məntiqi aspektdə cavab verməyə çalışacağıq. Bununla da həqiqətin işıq üzü görməsinə yardımcı olmağa çalışacağıq.

Sual: Nə üçün dində rəhbər və təfsirçiyə ehtiyac vardır?

Cavab: Dini maarifi təfsir edən xüsusi nümayəndəyə ehtiyacın olmadığını vurğulayan bir sıra şəxslərin görüş və iradlarını belə cavablandırmaq olar:

1. Din və dini maarifin hər hansı sahəsi üzrə onları açıqlayan və mütəxəssis alim və təfsirçiyə ehtiyacın olmaması iddiası dini maarif və hökmlərdə nisbilik təsəvvürünü yaradır. Belə olduqda, hər kəs dində istədiyi fikri yürüdüb, öz qənaətlərində haqlı olduğunu irəli sürə bilər. Demək, din və dinin ayinlərində sabitlik olmayacaq və hər kəsin dindən qavradığı fikir dini təlim hesab ediləcəkdir. Əlbəttə, belə bir fikri yürüdən nisbiliyin din və dini təlimlərdə mənası yoxdur və bu özü tam ziddiyyətə məhkumdur. Çünki hər kəsin din və dini təlimlərdən əldə etdiklərinə bəraət qazandırılarsa, o zaman bir fərdin kəsb etdiyi fərziyyələri ikinci bir fərdin əsaslandırdıqlarına qarşı duracaq, təfsir və baxışlar arasında müxtəliflik yaranacaqdır və nəticədə ayinlərdə bir-birini inkar edən və eyni zamanda məqbul sayılan görüş və cərəyanlar müşahidə ediləcəkdir.

2. İnsanın əqli tibb, fizika, tarix, və digər humanitar elmlərdə mütəxəssis alimə ehtiyacı tələb etdiyi kimi, ilahi hökmlərdə, qanunlar və təlimlər toplusundan ibarət dinin də mütəxəssis alim əv təfsirçiyə ehtiyacı labüddür.

3. Dini maarif üç səthdən ibarətdir:
a) sadəsəthli dini maarif,
b) ortasərhli dini maarif,
c) alisəthli dini maarif. Ümumi insanların sadəsəthli dini maarifi dərk etməyə qadir olduğunu fərz etdiyimiz təqdirdə, onlar orta və alisəthli dini maarifi qavrayıb başa düşməkdə acizdirlər. Odur ki, dini təfsir etmək üçün dini alim və mütəxəssisə ehtiyac danılmazdır. Bizim buna dəlil-sübutumuz Qurani-Kərim və dini maarifin təfsiri ilə bağlı məsum imamlardan (ə) nəql olunmuş minlərlə hədis və rəvayətlərdir.

4. Müxtəlif ayələrdə dini maarifin xalqa çatdırılmasında xüsusi təfsir alimlərinə ehtiyac olduğu bildirilir.

Birinci ayə

“(Ey Peyğəmbər) Biz sənə Quranı nazil etdik ki, insanlara onlara göndəriləni (hökmləri, halal-haramı) izah edəsən və bəlkə, onlarda düşünüb dərk edərlər”

Bu müqəddəs ayədə Peyğəmbərin (s) özünə xitab olunur və Quran maarifinin təfsir və izahı o həzrətin vəzifələrindən biri sayılır. Amma “İslam Peyğəmbəri (s) məsum olduğu üçün təfsirçi məqamına layiqdir. O Həzrətdən və imamlardan başqaları ismət məqamına malik olmadıqlarından dini təfsirçi adını daşıya bilməz!” – şübhəsinin cavabında belə demək olar: “Quran ayəsinə əsasən, dini maarifin məsum və günahsız təfsirçiyə (imamlara) ehtiyac duyduğu sabit olundu. Amma imamın qeybə çəkildiyi dövrdə dini maarifin təfsir və bəyanı fəqih və din alimlərinin öhdəsinə qoyulduğunu sübut etmək üçün yeni bir dəlil lazımdır. Məsum imamlardan (ə) nəql olunan müxtəlif rəvayətlərə görə, imamın qeybə çəkildiyi dövrdə dinin təfsiri və ilahi hökmlərin icrası fəqih və din alimlərinə tapşırılmışdır. Buna aşağıdakı rəvayəti misal göstərmək olar:

“Hədislərimi nəql edən, halal və harama diqqət yetirən və hökmlərimizi bilənlərinizi dinə hakim seçirəm.”

Dinin hakimi adını daşıyan şəxs, sözsüz ki, din elmləri və maarifi üzrə mütəxəssis və alim olmalıdır.

İkinci ayə

“Əgər bilmirsinizsə, zikr əhlindən soruşun”

Ayədə qeyd olunan “zikr əhli”nin kimlərə aid olduğu haqda müxtəlif təfsirlər irəli sürülsə də, bütünlükdə, belə bir qənaətə gəlirik: Məsum imamlar(ə)ın hüzur dövründə “zikr əhli”nin bariz nümunəsi və kamil nümunəsi elə onların özləri idi. Qeyb dövründə isə bu vəzifə fəqihlər və alimlərin öhdəsinə düşür. Necə ki, bir rəvayətdə İshaq ibn Yaqub imam Zamandan (ə) “insanlar qeyb dövründə yeni məsələlərin hökmlərini öyrənmək üçün kimə müraciət etməlidirlər?” deyə soruşduqda Həzrət buyurur: “İmamın qeybə çəkildiyi dövrdə yeni məsələlərin hökmləri ilə bağlı bizim hədislərimi bilən alim və ravilərə müraciət etsinlər. Çünki onlar mənim sizə “höccət”im (dəlilim) mən də Allahın onlara “höccət”iyəm.

Şübhəsiz, ərəb dili və ədəbiyyatını, üsul elmini və təfsir qaydalarını bilməyən adi insanlar “zikr əhli”nin üzvlərinə aid ola bilməzlər. Aydındır ki, belə şəxslər dini mətnləri və maarifi olduğu kimi təfsir və şərh etməkdən acizdirlər.

ŞÜBHƏ

Burada belə bir şübhə də irəli sürülə bilər ki, imamın qeybə çəkildiyi dövrdə din təfsirçisi adını daşıyan alimlərin camaata dini maarifi çatdırmasında səhv və xətaya uğraması və nəticədə, camaatın həqiqətdən uzaqlaşması mümkün haldır. Bu da dinin təfsirçiyə və mütəxəssis alimə ehtiyacsızlığın bir dəlilidir!

CAVAB

1. Adi insanların dini maarifdə səhvə yol verməsi sözsüz ki, dini elmləri üzrə mütəxəssis alimlərlə müqayisədə olduqca çoxdur. Belə isə din alimlərinin səhv etməsini bəhanə gətirərək din və dini maarifin şərhini adi insanlara tapşırmaq ağılsızlıqdır.

2. Hər bir elmi sahədə səhv və xəta ehtimalı mümkün bir haldır. Görən, mütəxəssis təbiblər tibb və səhiyyə sahəsində səhv etmirlərmi? Görən tibb və səhiyyə sahəsində səhv ehtimalını insanların təbiblərə müraciət etməməsinə tutarlı dəlil hesab etmək olarmı? Şübhəsiz, heç bir ağıllı adam belə fikirləşmir!.

3. Bir çox şiə və sünni alimlərinin təkidlərinə əsasən, dini hökmlərin təfsiri və istixracında kifayət qədər elmi savad və təcrübəsi olan hər bir fəqihin – səy və təlaşından sonra – qənaətlərindəki hər hansı səhvi güzəştə gediləcək. Necə ki, Əllamə Seyyid Şərəfüddin “Əl-füsulul-muhimmə” kitabında bəzi İslam alimlərindən nəql edərək yazır: “dini hökmlərdə ictihad dərəcəsinə çatan və onu həqiqət bilən hər bir müctəhid, ümumiyyətlə, icra sahibidir; belə ki, ictihadı düzgün olsa, iki savab, səhv olsa, bir savab yazılacaqdır”.

SON HƏDİS
İmam Əmirəlmöminin Əli (ə) buyurur: “Bəla və müsibətlər yetişdirdə, mallarınızı canlarınıza qalxan edin, acı hadisə ilə üzləşdikdə, canlarınızı dininizə fəda edin. Bilin ki, əsl həlak olan dinini itirən və əsl talanan kəs isə vicadını qarət olunandır.

Mənbələr

Qurani-Kərim
Mohsin Qərəviyan, “Cavanların dini-etiqadi sualları”
Vəsailuş-şiə, 27-ci cild, səh. 136.
Şeyx Səduq, “Kəmaludddin və təmamun-nemət”, 2-ci cild, səh. 484.
Mizanul-Hikmə, Muhamməd Reyşəhri
Əl-fususul-muhimmə fi təlifi-üümə, səh 155. Beyrut 7-ci çapı, 1977.ci il.
Nəhl surəsi, ayə 44.
Nəhl surəsi, ayə 43.

Quran və hədislərdə maarifçiliyin metodları – (3)

PhD. Əfzələddin Rəhimli
İlahiyyat üzrə fəlsəfə elmlər doktoru

(Əvvəli keçən məqaləmizdə…)

Müzakirə davranışı

1- Məğlub etmək hissinin pislənməsi

Müzakirə zamanı niyyətimiz qarşı tərəfi məğlub etmək olmamalıdır. Məqsədimiz sırf haqqı anlamaq və başa salmaq olmalıdır. Əgər müzakirədən əvvəl, müqabilinizdəki şəxsin haqq sözlərini, məntiqi dəlillərini qəbul etməməyi qarşınıza məqsəd qoymusunuzsa, bu müzakirəni başlamamışdan öncə bitirin. Ləğv edin. Çünki artıq niyyət ilahi deyil, şeytani sayılır. Bir halda ki, Qurani-kərimdə buyurulur:

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلاً سَديداً
“Ey iman gətirənlər! Allahdan qorxun və doğru söz söyləyin!”

Dinimiz təəssübün şeytani xislət olmasına daim təkid etmişdir. Bu dini təəssüb belə olsa, ifrat və radikallıq yaratdığı üçün, münaqişələr və mübahisələr doğurduğuna görə artıq şeytanın vəsvəsələrinə xidmət etmiş sayılacaqdır. Belə ki, şeytan və ona xidmət edənlər daim “din təəssübü və qeyrəti” adı altında inanclı insanları münaqişələrə və ixtilaflara çəkməyə çalışmışdır və indi də belədir. İmam Əli (ə) (dini cəhətdən təəssübkeş insanlara) buyurur: “Əgər təəssübkeşliyin çarəsi yoxdursa, onda təəssübkeşliyiniz şərafətli, böyük, igid (ərəb) ailələrinin və onların qəbilə böyüklərinin, sərvərlərinin bəyənilmiş əxlaqları, dərin ağılları, yüksək məqamları və gözəl rəftarları ilə bir-birindən üstün olmağa çalışdığları yüksək insani xüsusiyyətlərə, bəyənilmiş əxlaqlara və yaxşı işlərə görə olmalıdır. Buna görə də qonşunun haqq hörmətini saxlamaq, əhd-peymanlara vəfalı olmaq, yaxşılara tabe olmaq, təkəbbürün əleyhinə çıxmaq, yaxşılıq etmək, zorakılıq və təcavüzdən çəkinmək, adam öldürməyi böyük (günah) saymaq, camaatla insaflı olmaq, qəzəbini udmaq və cəmiyyətdə pozğunluq yaratmaqdan uzaq durmaq kimi bəyənilmiş xislətlər üçün təəssübkeşlik göstərin. Əgər təəssübkeşliyə məcbursunuzsa, onda haqqa kömək və məzluma yardımda öz təəssübünüzü göstərin.”

2- Müzakirənin səlahiyyətli şəxslər tərəfindən aparılması

Müzakirəni tam ixtisaslaşmış və geniş dünya görüşə malik alimlər aparmalıdır. Dini müzakirələri “özünü hazır sayan hər kəs” etməməlidir. Geniş dünya görüşə malik, yüksək savadlı və kifayət qədər əxlaqi üstünlüyə malik olan şəxslər icra etməlidir.

3- Müzakirənin əxlaqi normalara tam uyğun olmasının zəruriliyi

Müzakirə əxlaqi normalara tam şəkildə cavab verməlidir. Əsəblərini cilovlamağı bacarmayan və emosiyalarına məğlub olan şəxslər, hər nə qədər elmi səlahiyyəti yüksək həddə olsa da, müzakirələrdən uzaq durmalıdır. Çünki belə müzakirələrin hörmətsizlik, təhdid, təzyiq və sair kimi xoşagəlməz rəftarlarla dolu olması qaçılmazdır. Dinimizin buyruğuna əsasən, qarşı tərəfdə kimin və hansı əqidəyə qulluq etməsindən asılı olmayaraq, elmi-dini müzakirələr zamanı, yüksək dözüm, əxlaqi gözəlliklər nümayiş etdirməliyik. Münazirə zamanı məhəbbət, hörmət, insaf, ədalət və sair ali əxlaqi keyfiyyətlərə riayət edilməlidir. Həmçinin, elmi-dini müzakirə zamanı müxalif tərəfin azad şəkildə öz sözünün bəyan etməsinə tam şərait yaradılmalıdır. Belə ki, Qurani-kərimdə buyurulur:

أُدْعُ إِلى‏ سَبيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ
 “(Ya Rəsulum!) İnsanları hikmətlə (Quranla, tutarlı dəlillərlə), gözəl öyüd-nəsihət (moizə) ilə Rəbbinin yoluna (islama) dəvət et.

Ümumiyyətlə Peyğəmbərimizin (s) və Əhli-beytin (ə) də elmi-dini müzakirələrdə rəftarı belə olmuşdur. Burada maraqlı bir rəvayəti qeyd etmək istərdik: Bir gün axşamçağı Müfəzzəl, Peyğəmbərin məscidində (s) oturmuşdu. Bu zaman Zənadiqə firqəsinə mənsub olan ibn Əbülövca məscidə daxil oldu. O, məsciddəki şəxslərə Allahın var olmaması və Peyğəmbərin (s) dininin uydurma olması haqda söhbət etdi. Bunu eşidən Müfəzzəl ayağa qalxaraq qışqıra-qışqıra dedi: Ey Allahın düşməni! Kafir olmusan? Səni ən gözəl şəkildə yaradan Allahı inkarmı edirsən?
İbn Əbülövca isə ona belə cavab verdi: Ay qardaş, əgər sən kəlam alimlərindənsənsə, səninlə onlar kimi danışım, bizə qalib gəlsən, sənə tabe olarıq. Amma, onlardan deyilsənsə, səninlə müzakirə etmək faydasızdır. Cəfər ibn Məhəmməd Sadiqin (ə) səhabələrindənsənsə, heç onun özü bizimlə bu tərzdə söhbət etmir. O, bizim belə sözlərimizi səndən də çox eşidib. Lakin bizi acılamayıb. Bizimlə danışarkən ədəb-ərkanlı olub. O, səbirli, təmkinli və ağıllı insandır. Heç bir zaman qəzəb ona güc gələ bilmir. Bizim sözlərimizi dinləyir, ürəyimizdə hər nə varsa deyirik. Elə düşünürük ki, onu məğlub etmişik. O isə qısa və dərin mənalı sözlərlə bizə qane edir. Bir halda ki, daha ona cavab vermək qüdrətinə malik olmuruq. Sən onun səhabələrindənsənsə, ona layiq şəkildə bizimlə davran. Müfəzzəl bu əhvalatı İmam Sadiqə (ə) danışır. İmam Sadiq (ə) ona buyurur: “Sənin üçün Allahın, dünyanın, heyvanların, yırtıcıların, həşəratların, quşların, ümumiyyətlə, hər hansı bir canlının, meyvəli-meyvəsiz ağacların, yeyilməli-yeyilməyən bitkilərin hikmətini açıqlayacağam. Qoy ibrət götürənlər ondan ibrət götürsün və möminlər onunla öz mərifətlərini artırsın, kafir və inadkarlar isə ona heyran qalsınlar.” Beləliklə də, İmam Sadiq (ə) dörd gün ərzində insanın yaranışı, yaranışın əvvəli, zahiri və batini qüvvələr, insanın fitri sifətləri, insanın bədən üzvləri, müxtəlif növ heyvanların yaranışı və eləcə də, yer-göyün yaranması, bəla və təbii fəlakətlərin fəlsəfəsi və bir çox başqa məsələlər barədə söhbət etdi və Müfəzzəl də onları qeydə aldı. Sonda bir məsələni də, qeyd etməyi lazım bilirik. İslam dini ilk növbədə, mübahisə və qarşıdurma ilə dolu söhbətlərdən uzaq durmağa çağırır. Çünki mübahisə dolu bəhsləri ortaya atdığımız zaman, qarşı tərəfi məğlub edərək, etiqadımızı ona qalib olmaqla qəbul etdirmək istəyirik. Bu zaman, mübahisəli şəkildə elmi bəhs edən iki şəxsi izləyənlər varsa, qürur, haqdan çəkinmək, qalib olmaq, təkəbbür, rişxənd, “dinin abrını qorumaq” və sair kimi pis niyyət və xislətlər daha çox ortaya çıxır. Əgər belə müzakirələr zəruridirsə, bir neçə alimin şəxsi dialoqunda baş tutması məsləhətdir. Xalq və izdiham qarşısında olması düzgün nəzərə gəlmir. Bu ixtilafların qızışdırılması, münaqişələrin yaranmasına təkan verir. Haqq sözü kiminləsə mübahisə etmədən, başqalarına bəyan etmək də mümkündür. Müasir zamanda başqa yollarla, kütləvi informasiya vasitələri, televiziya, radio, internet, kitab, məqalə və onlarla müxtəlif vasitələrlə məntiqli sözümüzü bəyan edə bilərik.

 6. Dünya və axirətə çağırışda tarazlıq

Dünyapərəstlikdən uzaq durmaq haqqında olan bölümümüzdə ruhaninin dünyaya bağlı olmaması, ancaq dünyadan da bəhrələnməsi haqda kifayət qədər məlumat verilmişdir. Burada da, ruhaninin dünya və axirət çağırışında mötədil olmasından və tarazlığı riayət etməsindən söhbət gedir. Belə ki, ruhani xalqı dünyadan axirətə çağırarkən elə həddə təbliğ etməməlidir ki, insanlar zahidliyə və rahibliyə üz gətirsinlər. Ruhani onlara dünyaya vurğun olmamağı tövsiyə etməlidir. Dünya bər-bəzəklərinə aldanmamağı söyləməlidir. Amma eyni zamanda dünya nemətlərindən ən gözəl şəkildə bəhrələnməyin də halal olmasını başa salmalıdır. İsraf olmadan, dünyaya bağlı olmamdan onun gözəlliklərindən faydalanmağın dinin göstərişlərinə uyğun olmasını anlatmalıdır. Necə ki, Qurani-kərimdə buyurulur:

وَ هُوَ الَّذي أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشاتٍ وَ غَيْرَ مَعْرُوشاتٍ وَ النَّخْلَ وَ الزَّرْعَ مُخْتَلِفاً أُكُلُهُ وَ الزَّيْتُونَ وَ الرُّمَّانَ مُتَشابِهاً وَ غَيْرَ مُتَشابِهٍ كُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذا أَثْمَرَ وَ آتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصادِهِ وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفينَ  وَ مِنَ الْأَنْعامِ حَمُولَةً وَ فَرْشاً كُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبين
“Yer üzünə sərilmiş və sərilməmiş bağ-bağatı (bostanları və bağları), dadları müxtəlif xurmanı və taxılı, bir-birinə həm bənzəyən, həm də bənzəməyən zeytunu və narı yaradan Odur. (Onların hər biri) bar verdiyi zaman barından yeyin, yığım günü haqqını ödəyin, lakin israf etməyin. (Allah) israf edənləri sevməz! Yük daşıyan və (yunlarından) döşək düzəldilən heyvanları da (yaradan Odur). Allahın sizə verdiyi ruzilərdən yeyin və Şeytana uymayın. Şübhəsiz ki, o sizin açıq-aşkar düşməninizdir.”

7. Davamlı və təkrar öyüdlər

Ruhani yoramamaq şərtilə, davamlı şəkildə bəzi məsələlərə toxunmalı, onlar haqqında xalqa öyüd-nəsihət verməlidir. O, xüsusilə də, əxlaqi məsələləri təkrar-təkrar insanlara xatırlatmalı, bir-birilərinin hüququnu unutmamağı tapşırmalı və Allahın eşqini və xofunu yaddan çıxarmamalarını söyləməlidir. Bunu bizə ilahi vəhyi öyrədir. Allah-təala müqəddəs kitabımızdakı öyüd-nəsihətləri ardıcıl olaraq, təkrar şəkildə nazil edir ki, insanlar daha yaxşı mənimsəsin, ilahi tövsiyələri unutmasınlar. Belə ki Quranı-kərimdə buyurulur:

وَ لَقَدْ وَصَّلْنا لَهُمُ الْقَوْلَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ
“Həqiqətən, Biz sözü (Quranı, keçmişlərə aid xəbərləri) onlar  üçün bir-birinin ardınca (davamlı şəkildə) izah etdik ki, öyüd-nəsihət qəbul etsinlər.

Yaxud başqa bir ayədə bu barədə buyurulur:

اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَديثِ كِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ
“Allah sözün ən gözəlini (Quranı, ayələri) bir-birinə bənzər, (xəbərləri və hekayətləri, əmrləri və qadağanları, vədləri və təhdidləri) təkrarlanan bir kitab şəklində nazil etdi.

Allah-təala bəşəriyyətə bir-birinin ardınca peyğəmbərlər göndərmiş, ilahi elçilər də davamlı olaraq onları doğru yola dəvət etmişdir.

ثُمَّ أَرْسَلْنا رُسُلَنا تَتْرا
“Sonra bir-birinin ardınca (ümmətlərə) peyğəmbərlər göndərdik.”

Hətta bəzi vaxtlar bir qövmə çoxsaylı peyğəmbərlər göndərmişdir ki, onların iman gətirməsini asanlaşdırsın.

إِذْ أَرْسَلْنا إِلَيْهِمُ اثْنَيْنِ فَكَذَّبُوهُما فَعَزَّزْنا بِثالِثٍ فَقالُوا إِنَّا إِلَيْكُمْ مُرْسَلُون
“O zaman onlara iki elçi göndərmişdik, amma onlar ikisini də təkzib etmişdilər. Biz də (o iki elçini) üçüncüsü ilə qüvvətləndirmişdik. Onlar dedilər: Həqiqətən, biz sizə göndərilmiş elçilərik!”

Əlbəttə, diqqət etmək lazımdır ki, ehtiyac olduğu zaman bəzi məsələlər haqqında təkrar-təkrar danışmaq, o demək deyildir ki, eyni cümlələr və mətləblərdən istifadə olunmaqla baş verməlidir. Bu olduqca yorucu və bezdirici ola bilər. Təkrar və davamlı olaraq hansısa mövzu haqqında danışıldığı zaman, xüsusi incəlik və zərifliklə söhbət edilməlidir. Allah-təala Qurani-kərimdə yüzə yaxın ayədə “bəndələrinin əməllərini gördüyünü və bildiyini” söyləyir.[9] Ər-rəhman surəsində otuz bir dəfə ” Elə isə Rəbbinizin hansı nemətlərini yalan hesab edirsiniz?” -deyə soruşur, Mursəlat surəsində on bir dəfə “O gün vay halına (qiyaməti) yalan sayanların!” -söyləyir… Lakin bu təkrar kəlamların hər birini xüsusi misal, nümunə və mətləbdən sonra buyurur. Peyğəmbərlərin (ə) hekayələrini təkrara-təkrar söylədiyində, hər dəfə bir neçə yeni nöqtəyə işarə edir. Yeni mətləblərlə zənginləşdirir. Necə ki, Musa peyğəmbər (ə) və onun ümməti haqda doqquz yüz ayədə təkrar hadisələri nəql etdiyi zaman, hər dəfə xüsusi lətafətlə yeni-yeni izahlar, mətləblər və tövsiyələrlə qarşılaşırıq. 

1- Əhzab\70
2- Nəhcül-bəlağə, xütbə192; Qürərul-hikəm, hədis 3738
3- Nəhl\125
4- Ənam\141-142
5- Qəsəs\51
6- Zumər\23
7- Muminun\44
8- Yasin\14
9- Bəqərə\74; Mücadilə\11; Taha\110; Hədid\4; Fəcr\14; Təğabun\4 və başqa ayələr.

Quran və hədislərdə maarifçiliyin metodları – (2)

PhD. Əfzələddin Rəhimli
İlahiyyat üzrə fəlsəfə elmlər doktoru

(Əvvəli keçən məqaləmizdə…)

4. Məsəl və bənzətmələrdən yararlanmaq
Ruhani dini insanlara anlatdığı zaman gözəl məsəl və bənzətmələrdən (təşbeh) bəhrələnərsə, öz fikrini daha rahat şəkildə ifadə edə bilər. Bununla təkcə savad və bilik səthi yüksək olmayan yerlərdə deyil, əksinə təhsilli insanlara dini bəyan etdiyimiz zaman da olduqca faydalı nəticələr əldə edə bilərik. Çünki məsəl və təşbehlər mətləbi daha aydın və tez bir şəkildə anlamağa kömək edir. Həmçinin,  dinləyici onu rahat düşünərək təhlil edə bilir.

وَ تِلْكَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ
“Biz bu misalları insanlar üçün çəkirik ki, bəlkə, düşünələr.
Məhz elə buna görə də, Müqəddəs kitabımız müxtəlif səthlərdə olan dinləyicilərinə bəyan etdiyi mətləblərdə geniş şəkildə məsəl və təşbehlərdən istifadə etmişdir.

وَ لَقَدْ ضَرَبْنا لِلنَّاسِ في‏ هذَا الْقُرْآنِ مِنْ كُلِّ مَثَلٍ
“Biz bu Quranda insanlar üçün hər cür misal çəkdik.”

Qurani-kərimin misalları müxtəlifliyi ilə bərabər, insanların yaşadığı mühitə və şəraitə uyğun şəkildə də bəyan edilmişdir:
أَ فَلا يَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَت وَ إِلَى السَّماءِ كَيْفَ رُفِعَت وَ إِلَى الْجِبالِ كَيْفَ نُصِبَت وَ إِلَى الْأَرْضِ كَيْفَ سُطِحَت   
“Məgər dəvəyə baxmırlar ki, necə yaradılmışdır? Göyə (baxmırlar ki) necə ucaldılmışdır? Dağlara (baxmırlar ki) necə dikəldilmişdir? Və yerə (baxmırlar ki) necə döşədilmişdir?”

Qurani-kərimdə mövcud olan çoxsaylı misallardan bəzilərini sizə təqdim edirik:

1– Allah-təala xoş (haqq) sözü və ədəbli danışığı dərin köklərə malik, bol barlı və uca bir ağaca bənzətmişdir. Çünki haqq kəlamın, xoş sözün ucalığı, qüdrəti sonda onun qələbəsini təmin edir. Belə kəlamlar bihudə və yalan sözlər kimi əsassız, süst deyildir. Onun bu dünyadakı xeyir-bərəkətləri sağlam cəmiyyətin möhkəmliyini təmin etməkdə, haqq-ədalətdə, səmimiyyət, ülfət və sair kimi əvəzolunmaz mənəvi-maddi faydalarda özünü aşkar edir. Axirətdə isə əbədi səadətə doğru aparır. Daim ədəbli, gözəl və haqq danışanlar ilahi hikmətindən nəsibini alan şəxslərdir.  

 أَ لَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِي السَّماءِ  تُؤْتي‏ أُكُلَها كُلَّ حينٍ بِإِذْنِ رَبِّها وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُون
“Allahın necə bir məsəl çəkdiyini görmürsənmi? Xoş (pak) bir söz kökü yerdə möhkəm olub budaqları göyə ucalan gözəl bir ağac  kimidir. O (ağac) Rəbbinin izni ilə bəhrəsini hər vaxt verər. Allah insanlar üçün belə misallar çəkir ki, düşünüb ibrət alsınlar.” (İbrahim\24-25)

2– Quran sərvəti ilə öyünüb təkəbbürlülük edən dünyapərəst insanlara dünyanın faniliyini yaşıl bitkilərin ömrünün az olması və solub məhv olmasına bənzədir. Burada neməti verənin və onu alıb məhv edənin Allah-təala olmasına diqqət çəkilir. Həmçinin dünyanın və dünya nemətlərinin fani olması vurğulanır.

وَ اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلَ الْحَياةِ الدُّنْيا كَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ الْأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشيماً تَذْرُوهُ الرِّياحُ وَ كانَ اللَّهُ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ مُقْتَدِرا
“(Ya Rəsulum! Səndən yoxsulları öz məclisindən qovmağı tələb edən təkəbbür sahiblərinə) bu dünyanı misal çək: (Bu dünya) göydən yağdırdığımız yağmura bənzər. Yerdəki bitkilər onunla qarışıb (onu içib) yetişər, sonra isə dönüb küləyin sovurduğu quru çör-çöp olar. Allah hər şeyə (hər şeyi yaratmağa və məhv etməyə) qadirdir!”

3– Allah-təala öz malından insanlara yardım edən və yoxsullara əl tutan şəxslərin əməlini yeddi sünbül verən, hər sünbülündə yüz dən olan bir toxuma bənzədir. Bununla da, yardım etməyin cəmiyyətdəki yüksək maddi və mənəvi inkişafa səbəb olduğuna diqqət çəkir. Habelə, insanlara kömək edən şəxsin Allahın xüsusi lütf və mərhəmətinə şamil olduğuna işarə edir. Bu, həm dünyada mal-dövlətinin bərəkət qazanması, həm də axirətin bitib-tükənməyən nemətləri deməkdir.

مَثَلُ الَّذينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ في‏ سَبيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ في‏ كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ يُضاعِفُ لِمَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَليمٌ
“Mallarını Allah yolunda sərf edənlərin halı yeddi sünbül verən bir toxuma bənzər ki, bu sünbüllərin hər birində yüz ədəd dən vardır. Allah istədiyi kimsə üçün bunu qat-qat artırır. Allah (lütfü) genişdir!”

4- Səmavi kitabımız “minnətlə verilən sədəqə və köməyi” isə yağışın qaya üzərindəki yuduğu torpağa bənzədir. Maraqlıdır ki, burada minnətlə verildiyi üçün sədəqənin dəyərinin olmadığı, əməlin faydasız olması çox incəliklə söylənilir. Belə ki, bu minnətli sədəqə, toz-torpağa bənzədilir. Onun yuyulub getməsi nəticəsində isə qaya çılpaq (yəni əməl sahibi əliboş) qalır.

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى‏ كَالَّذي يُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَيْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْداً لا يَقْدِرُونَ عَلى‏ شَيْ‏ءٍ مِمَّا كَسَبُوا وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرين
“Ey iman gətirənlər! Sədəqələrinizi, malını riyakarlıqla (özünü xalqa göstərmək üçün) sərf edən, Allaha və axirət gününə inanmayan şəxs kimi, minnət qoymaq və əziyyət verməklə puça çıxartmayın. Belə kimsələrin halı, üzərində bir az torpaq olan qayaya bənzər ki, şiddətli bir yağış o torpağı (yuyub) aparar və qayanı çılpaq bir daş halına salar. Onlar qazandıqlarından bir şeyə qadir (nail) olmazlar.”

5- Quranda ölülərin dirilməsi, yağışın susuz torpaqlara həyat verib diriltməsinə bənzədilmişdir.

وَ اللَّهُ الَّذي أَرْسَلَ الرِّياحَ فَتُثيرُ سَحاباً فَسُقْناهُ إِلى‏ بَلَدٍ مَيِّتٍ فَأَحْيَيْنا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها كَذلِكَ النُّشُورُ
“Buludları hərəkətə gətirən küləkləri göndərən Allahdır! Biz (o buludları) quru (ölü) bir məmləkətə tərəf qovub, öldükdən sonra torpağı onunla dirildirik. (Ölüləri) diriltmək də belədir!

Həsdis və rəvayətlərdə misal və bənzətmələrdən nümunələr:

Həzrət Məhəmməd (s) və Əhli-beyt (ə) da, bu üslubdan geniş vüsətdə istifadə etmişlər. Burada onlardan bir neçəsini qeyd edirik:

1– Həzrət Peyğəmbər (s) Əhli-beytin (ə) özündən sonra dinin insanlara düzgün anladılmasında, bidətlərdən, xurafatlardan qorunmasında, ilahi rəhbərlikdəki rolunun əvəzolunmaz əhəmiyyətini bəyan etdiyi zaman, onları Həzrət Nuh (ə) peyğəmbərin gəmisinə bənzətmişdir. Dünyanı tamamilə su basdığında, yalnız bu gəmiyə minən saleh şəxslər nicat tapmışdı. Gəmiyə minməkdən üz döndərənlər isə batıb, qərq olmuşdular. Bu misala əsasən, Əhli-beytin (ə) göstərişlərinə itaət edən şəxslər azğınlıqdan xilas olacaqdır. Allahın elçisi (s) buyurur: “Həqiqətən, mənim Əhli-Beytim sizin aranızda Nuhun gəmisi kimidir. Ona minən nicat tapar və ondan üz döndərən qərq olar.”

2- Əziz Peyğəmbərimiz (s) daim çirkin əməllər edən şəxslərin ibadətlərinin naqis olması və onlara savab bəxş etməməsini çox incə şəkildə bəyan edir. Buyurur: “Haram yeməklə birlikdə olan ibadət, qum üstündə (başqa təbirlə, su üzərində) tikilən bina kimidir.”

3– Həzrət Əli (ə) pis dostun zərərini, insanı yanlış yola sürükləməsini başa salmaq üçün onu oda bənzədir. Buyurur: “Pis dost od parçası kimidir. (Düşdüyü yeri yandırar.)”

4– İmam Sadiq (ə) dostları, qardaşları çox zərif ibarətlərlə üç hissəyə bölür: “Qardaşlar (dostlar) üç qrupdur:  Bəzisi yemək kimidir. Ona həmişə ehtiyac duyulur. Bu ağıllı dostdur. Bir qismi dərd kimidir. Bu ağılsız dostdur. Bəzisi də, dərman kimidir. Bu müdrik dostdur.”

5– İmam Hüseyn (ə) fani dünya həyatını qısa yuxuya bənzədir. Çünki dünya həyatı həm keçicidir, həm də həqiqi nemətlərə sahib deyildir. Buyurur: “Bilin ki, dünyanın şirini və acısı bir yuxudur. Ayıqlıq, əsl həyat axirətdədir. Axirətdə səadətə yetişən doğrudan da, xoşbəxtdir. Axirət əzabına düçar olansa, əsl bədbəxdir.”

5. Elmi müzakirə, diskussiya və cədəl
Dini maarifçi, bəzi hallarda elmi mübahisə və diskussiyalarla öz vəzifəsini icra etməli olur. O, müxalif fikirli şəxslərlə elmi bəhslər edir və dinin həqiqətlərini açıqlayır. Bu zaman olduqca mühüm üslublar və rəftarlara xüsusi diqqət ayırmalıdır. Burada həmin üslub və davranışların bəzilərini qeyd edirik.

Müzakirə üslubları:

1- Əqli-mənriqi dəlillərə əsaslanmaq. Elmi müzakirədə qarşımızdakı şəxs, məntiq əhlidirsə, onunla ilahi hikmətlə, əqli dəlil-sübutlarla diskussiya aparmalıyıq. İlk növbədə, özümüz ağıl və məntiqi arqumentlərə əsaslanaq. Qurani-kərimdə buyurulur:
أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلى‏ بَصيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَن
‏”Mən və mənə tabe olanlar açıq-aşkar bir dəlillə (insanları) Allaha çağırırıq.”
Həmçinin qarşı tərəfdən ağıl və məntiqi dəlillərə əsaslanmasını istəyək.
قُلْ هاتُوا بُرْهانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صادِقين
“(Ya Rəsulum!) Onlara söylə: Əgər (bu sözü) doğru deyirsinizsə, dəlilinizi gətirin!”
Necə ki, Quranda Allah-təala bir şeyi qadağan etdiyi zaman onun dəlil-sübutunu da söyləyir. Şərabın və qumarın hansı fəsadlar gətirdiyinə diqqət çəkəkərk, insanları ondan uzaqlaşmağa sövq edir.
إِنَّما يُريدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِي الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ وَ يَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ
“Şübhəsiz ki, Şeytan içki və qumarla aranıza ədavət, kin salmaq və sizi Allahı zikr etməkdən, namaz qılmaqdan ayırmaq (yayındırmaq) istər.”
Unutmayaq ki, ruhani sadə və əsassız sözlərlə deyil, o qədər dərin və möhkəm məntiqi dəlillərdən istifadə etməlidir ki, qarşı tərəf tam şəkildə qane ola bilsin. Çünki qarşımızdakı insanların hamısı iman gətirmiş şəxslər deyildir. Dəlil-sübut tələb edən şəxslər də vardır. Hərzət İbrahim (ə) Nəmrudla elmi mübahisə edərkən elə məntiqi dəlil gətirir ki, qarşı tərəf mat-məəttəl qalır. 

قالَ إِبْراهيمُ فَإِنَّ اللَّهَ يَأْتي‏ بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِها مِنَ الْمَغْرِبِ فَبُهِتَ الَّذي كَفَرَ

“İbrahim ona: “Allah Günəşi şərqdən doğdurur, bacarırsansa, sən onu qərbdən doğdur! -dedikdə, o kafir donub qalmışdı.”
Deməli, həm müqəddəs kitabımızın və həm də Peyğəmbərlərin (ə), Məsumların (ə) üslubu müzakirələr zamanı ağıl və məntiqə əsaslanan dəlil-sübutlar üzərində olmuşdur. Biz bu barədə “ağıl və məntiqi arqumentlərə əsaslanmağın zərurili” haqda olan bəhsimizdə geniş məlumat vermişik.
2- Cədəl üslubu. Cədəl üslubu, qarşı tərəfi onun etiqad bəslədiyi və qəbul etdiyi məsələlərə əsaslanaraq susdurmaqdır. Dinimizdə cədəl üslubu bəyənilmir. Amma “gözəl cədəl” adlı bir məfhumda vardır ki, dinimiz lazım olduğu zaman ondan bəhrələnməyi tövsiyə etmişdir.  Gözəl cədəl üslubunda məqsəd, qarşı tərəfi susudurmaq deyildir. Düzgün məntiqlə onun qəbul etdiyi təfəkkürə əsasən qane etməkdir. Qurani-kərimdə buyurulur:

وَ جادِلْهُمْ بِالَّتي‏ هِيَ أَحْسَن
“(Ya Rəsulum!) Olarla ən gözəl surətdə mücadilə (cədəl üslubu ilə müzakirə) et.”

1- Həşr\21
2- Rum\58
3- Ğaşiyə\17-20
4- Kəhf\45
5- Bəqərə\261
6- Bəqərə\264
7- Fatir\9
8- Biharül-ənvar, c. 23, səh.105
9- İddətüd-dai, səh.141
10- Qürərül-hikəm, c. 1, səh. 626
11- Tühəful-üqul, səh. 323
12- Musuətü kəlimatil-İmamil-Hüseyn (ə), səh. 397
13- Yusif\108
14- Bəqərə\111
15- Maidə\91
16- Bəqərə\258
17- Nəhl\1

Quran və hədislərdə maarifçiliyin metodu – (1)

PHD. Əfzələddin Rəhimli

İlahiyyat üzrə fəlsəfə elmlər doktoru

Maarifçi, hər hansısa elmi və yaxud mənalı bir fikri başqalarına çatdıran və düşündürən şəxsdir. Xalqa xeyirli ideologiyanı və camaata faydalı olan yaşam tərzini öyrədən, həqiqəti və gözəlliyi sevdirən insandır. Əslində, ilkin yaranışdan bəri instinktlə hərəkət edən canlılarda təhlükə və fayda zamanı bir-birilərinə anlatmaq formaları mövcud olmuşdur. İndi də çox zaman təbiətdə hansısa bir canlı təhlükə hiss etdiyində başqa canlıları həmin təhlükənin varlığından xəbərdar etdiyinin şahidi oluruq. Yaxud bir mənfəət əldə etdiyi zaman başqa həmcinslərini ondan birlikdə faydalanmağa səslədiyini görürük. Bu təbiətdəki canlıların instinktinə xas olan xüsusiyyətdir.

Qurani-kərimdə də bu haqda müxtəlif ayələr mövcuddur. Məsələn, Süleyman peyğəmbər öz qoşunu ilə keçdiyi zaman, qarışqalardan biri o birilərini yuvalarına çəkilməyə səsləyir ki, qoşunun tapdağı altında əzilməsinlər.

حَتَّى إِذا أَتَوْا عَلى‏ وادِ النَّمْلِ قالَتْ نَمْلَةٌ يا أَيُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَساكِنَكُمْ لا يَحْطِمَنَّكُمْ سُلَيْمانُ وَ جُنُودُهُ وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ

“Nəhayət, onlar (Taifdəki, yaxud Şamdakı) qarışqa vadisinə gəlib çatdıqda bir qarışqa (qarışqaların padşahı) dedi: Ey qarışqalar! Yuvalarınıza girin ki, Süleyman və ordusu özləri də bilmədən sizi (ayaqları altında) basıb əzməsinlər!”  (Nəml, 18)

Həmçinin, Quranda Hudhud (şanapipik) quşunun Səba məntəqəsinin camaatının günəşə pərəstiş etdiyini gördüyü zaman, Süleymana xəbər verməsinin şahidi oluruq.

وَجَدْتُها وَ قَوْمَها يَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبيلِ فَهُمْ لا يَهْتَدُون

“Mən onun və tayfasının Allahı qoyub günəşə sitayiş etdiklərini gördüm. Şeytan (çirkin) əməllərini onlara gözəl göstərmiş, onları (doğru) yoldan sapdırmışdır. Buna görə də haqq yolu tapa bilmirlər.” (Nəml, 24)

Doğrudan da necə də qəribədir?! Hər bir canlı yuvalarına yad məxluqların daxil olduğunu gördükləri zaman, tez həmcinslərini xəbərdar edir: diqqət edin, özünüzü qoruyun! Demək ki, ayıltmaq və oyatmaq hissi, xəbərdarlıq etmək məsuliyyəti Allah tərəfindən təkcə insanlara deyil, başqa canlılara da bəxş edilmişdir. Amma insan düşünən və düşündürən varlıq olduğu üçün, bu daha çox maarifçi olaraq tanınır. Bir gün, Allahın rəsulu (s) üç dəfə, “İlahi mənim canişinlərimə rəhm et.” -deyə buyurur. Soruşurlar: Kimdir canişinləriniz, ey Allahın elçisi? Buyurur: “Məndən sonra hədislərimi və sünnəmi insanlara nəql edərək öyrədən şəxslər.” Beləliklə, maarifçilər və ruhanilər Peyğəmbərimizin (s) ağır məsuliyyət tələb edən vəzifəsini davam etdirirlər. İnsanları ilahi həyata, diriliyə sövq edirlər. Çünki pak etiqadın və saleh əməllərin cəmiyyətdə yayılması birbaşa onun fərdlərinin mənəvi dirçəlişinə və inkişafına xidmət göstərir. O cümlədən; xurafatlardan uzaq durmaq, düzgün etiqada malik olmaq, rəhmli, mərhəmətli olmaq, güzəştə gedib, bağışlamaq, ehtiyaclı insanlara əl tutmaq, səbirli olmaq, elm və mənəviyyata üz gətirmək, vətəni sevmək, paklıq və təmizkarlıq, nəzm-intizam, ədalətli-insaflı olmaq, insanların hüquqlarına hörmətlə yanaşmaq, laqeyd qalmamaq, insanları sevmək, gözəlliyə dəyər vermək, qəlbləri sevindirmək və sair kimi yüzlərlə pak dəyərləri saymaq olar. Dinimiz daim bu dəyərlərə təkid edib, insanları ona doğru səsləyir. Əslində din və mənəviyyat dediyimiz məhz elə bunun kimi dəyərlərdir. Məhz belə ilahi dəyərlər insanı kamilləşdirir. İnsana həyat bəxş edir. Əsl insani həyat da, elə bu pak əməllərin nəticəsində əldə edilir. Bu barədə Qurani-kərimdə buyurulur:

وَ مَنْ أَحْياها فَكَأَنَّما أَحْيَا النَّاسَ جَميعا

“Hər kəs kimsəni diriltsə (həyat bəxş etsə) bütün insanlara həyat bəxş etmiş kimidir.”

Elə bu səbəbdəndir ki, dinimizin daim təkid etdiyi doğru əqidə və əxlaq haqqında xalqı maarifləndirmək, onları öyrətmək insanlara həqiqi həyat və diriliş bəxş etdiyi üçün bir zərurətdir. Həmçinin, paklığı və mənəviyyatı təbliğ etmək olduqca böyük savablara malikdir. Allahın elçisi (s) buyurur: “İnsanları islam dininə dəvət et! Bil ki, sənin dəvətini qəbul edən hər şəxsin müqabilində, Həzrət Yaqubun (ə) övladlarından birini köləlikdən azad etmənin savabı yazılacaqdır.” Dini mənbələrimizdə insanları saleh əqidə və əməllərə doğru yönəltməyin saysız-hesabsız savaba malik olması barəsində çoxsaylı mətləblər mövcuddur. Bu mənbələrdə, bir insanı hidayət etmək, günəşin üzərinə işıq saçdığı hər bir şeydən daha yaxşı sayılmışdır Belə şəxsə Cənnətin vacib olacağı söylənmişdir. Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: “Ümmətimin ən yaxşısı, bəndələri Allaha tərəf dəvət edən və insanları Onunla dostlaşdıran şəxsdir.”

Qurani-kərimdə dini maarifləndirmə zamanı bir sıra fundamental məsələlərin riayət olunması əsas faktor kimi göstərilmişdir. Biz burada onların bəzisini sizlərə qısa şəkildə açıqlayacağıq:

1. Duyğuları oyatmaq

İnsan övladının ən üstün cəhətlərindən biri də, ağlı ilə yanaşı mənəvi, pak duyğulara sahib olmasıdır. Ağıl və duyğular Allah-təalanın bizə bəxş etdiyi ən ali nemətdir. Bəşər övladını başqa canlılardan fərqləndirən əsas amillərdir. Belə ki, ağıl və duyğular birlikdə düzgün hərəkət etdiyi zaman insanın əsl ilahi şəxsiyyətini formalaşır. İnsanın pak vicdanının mühakiməsi məhz bu iki qüvvəyə bağlıdır.

İslam dini bu iki ilahi nemətə yüksək dəyər vermişdir. Dinimiz məhz onların üzərində qurulmuşdur. Dini və pak mənəviyyat haqda insanlar arasında maarifçilik işi aparan ruhani də, olduqca önəmli olan bu iki nemət qarşısında laqeyd olmamalıdır. Dini anlatdığı zaman, ağıl və məntiqdən istifadə etdiyi qədər, duyğulardan da bəhrələnməlidir. İnsanların ağlını və düşüncəsini dirçəltdiyi miqdarda, onların duyğularını da oyatmalıdır. Pis əməllərdən çəkindirdiyi vaxt, onun çirkinliyinə diqqət etməsinə hissiyyatını oyatmaqla nail olmalıdır. Yaxud yaxşı əməlin gözəlliyini anlatdığı zaman, onun estetik zövqü və emosiyalarından faydalanmalıdır. Necə ki, Qurani-kərimin müxtəlif ayələrində bu üslubdan geniş istifadə edilmişdir. Məsələn; insanları qeybət etməkdən çəkindirərkən, bu əməli “ölmüş qardaşının ətini yeməyə” oxşadır.  

وَ لا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَ يُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخيهِ مَيْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ

“Bir-birinizin qeybətini qırmayın! Sizdən biriniz ölmüş qardaşının ətini yeməyə razı olarmı?! Bu sizdə ikrah hissi oyadar (qeybət də belədir). Yaxud ata-anaya ehtiram etməyi tövsiyə edərkən, onların qocaldıqlarını, qayğıya ehtiyacları olduğuna diqqət çəkir. Sanki övladın uşaq vaxtı aciz və köməyə ehtiyaclı olduğu zaman, valideynlərin onu sevgi və məhəbbətlə böyütdüklərini, nazını çəkdiklərini yada salmaq istəyir. 

وَ قَضى‏ رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِيَّاه وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَريماً

“Rəbbin yalnız Ona ibadət etməyi və valideynlərə yaxşılıq etməyi (onlara yaxşı baxıb gözəl davranmağı) buyurmuşdur. Əgər onların biri və ya hər ikisi sənin yanında qocalığın ən düşkün çağına yetərsə, onlara: “Uf!” belə demə, üstlərinə qışqırıb acı söz söyləmə. Onlarla xoş danış! Yetimlərə qayğı və mərhəmət etməyi buyurarkən, “onlar sizin qardaşlarınızdır” -deyə olduqca səmimi və emosiya dolu ibarətdən istifadə edilir.

وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْيَتامى‏ قُلْ إِصْلاحٌ لَهُمْ خَيْرٌ وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُكُمْ

“Səndən yetimlər haqqında sual edənlərə söylə: Onları islah etmək (tərbiyə edib yetişdirmək, mallarını qorumaq və güzəranlarını yaxşılaşdırmaq) daha xeyirlidir (nəcib əməldir). Əgər onlarla birlikdə yaşayarsınızsa, onlar sizin qardaşlarınızdır.” Peyğəmbərimiz Həzrət Məhəmməd (s) və Əhli-beyt (ə) də, bu üslubdan geniş şəkildə bəhrələnmişdir. Məsələn; Allahın elçisinin (s) Həzrət Əlini (ə) ümmətin atası məqamında təqdim etməsi, insanları atalarına qoyduqları hörməti O Həzrətə (ə) göstərmələrini düşünməyə vadar edir. Belə ki, buyurur: “Əlinin bu ümmətin boynunda olan haqqı, atanın övladının boynunda olan haqqı kimidir.” Yaxud İmam Sadiq (ə) “Mömin möminin qardaşıdır. Sanki bir bədəndirlər. Əgər bədənin bir yeri ağrısa, o biri bədən üzvləri də, ağrını hiss edər. Onların ruhları bir ruhdandır.” -deyə buyurduğu zaman, insanların ən ülvi duyğularını oyatmağı hədəfləmişdir. İndi gəlin bir rəvayət deyim sizə. Deyilənlərə görə, bir gün xəlifə Mənsurun əmri illə “Beytül-mal” dan hər kəsə pay ayırırdılar. Şəqrani də, oradan öz payını almaq üçün Beytül-mal məmurlarına müraciət etdi. Amma heç kim onu tanımırdi və elə bu səbəbə görə də, istədiyini ala bilmədi. Bəs Şəqrani kim idi axı? Yazırlar ki, Şəqraninin babalarından biri qul idi. Amma Allahın elçisi (s) onu alıb, azad etdi. Buna görə də, Şəqranini “Müvəlli Rəsulullah”- Allahın rəsulunun (s) azad etdiyi şəxs adlandırırdılar. Bu da, (xalq arasında) ona iftixar və bir növ Peyğəmbərə (s) bağlılıq sayılırdı. Elə bunun üçün də, daim özünü Peyğəmbər ailəsinə (ə) mənsub edirdi. Lakin bəzən o, şərab da içirdi.

O, bir gün İmam Sadiqi (ə) gördükdə, o həzrətə yaxınlaşıb aylıq hüququnu ala bilmədiyini, dövlət məmurlarının onu incitdiyini söyləyib, müşkülünü həll etmək üçün yardım istədi. İmam (ə) Beytül-mala gedib, məmurlardan onun payını aldı. Onu Şəqraniyə verərkən mehribanlıqla belə buyurdu: “Kimin etdiyindən asılı olmayaraq, yaxşı əməl elə həmişə yaxşıdır. Amma sən bizə mənsub edildiyin üçün, yaxşı əməllərin daha dəyərli və gözəl sayılır. Kimin etdiyindən asılı olmayaraq, pis əməl elə həmişə pisdir. Lakin sən bizə münasib adam olduğun üçün sənin bəd əməlin daha da pisdir.” Şəqrani bu sözləri eşitdikdə, İmam Sadiqin (ə) onun sirrindən (şərab içdiyindən) agah olduğunu anladı. Lakin bununla belə İmam (ə) onunla mehriban davranaraq, onu Peyğəmbər ailəsinə nisbət verərək (dolayısı yolla) səhvini başa saldı. Şəqrani peşiman olmuşdu və özünü danlayırdı. Bəli əziz insanlar, duyğuları oyatmaq o qədər mühümdür ki, hətta Peyğəmbərlər (s) və məsum imamlar (ə) hətta Allah-təalanın dərgahına duyğulardan kömək alaraq dualar etmiş, istəklərini söyləmişlər. Həzrət İsa (ə) günahkar bəndələrə Allahın rəhmətini cəlb etmək üçün onları “Allahın qulları” adlandıraraq, Rəhimli Yaradana nisbət verir.

إِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبادُكَ وَ إِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّكَ أَنْتَ الْعَزيزُ الْحَكيم

“Əgər onlara əzab versən, şübhə yoxdur ki, onlar Sənin qullarındır. Əgər onları bağışlasan, yenə şübhə yoxdur ki, Sən yenilməz qüvvət sahibi, hikmət sahibisən!”

Həzrət Əli (ə) Komeyl duasında deyir: “İlahi, Sən özünün tərbiyə etdiyin bir kəsi zay etməkdən, özünə yaxınlaşdırdığın bir şəxsi özündən uzaqlaşdırmaqdan, yaxud pənah gətirən bir nəfəri azıdırmaqdan, yaxud özünün qoruduğun və rəhm etdiyin bir adamı bəlaya salmaqdan daha kəramətlisən. Kaş, mən bunu biləydim. Ey mənim Ağam, Allahım, Mövlam! Sənin əzəmətinə səcdə edən surətləri, sədaqətlə Sənin birliyindən danışan və Səni tərifləyib şükr edən dilləri, Sənin ilahiliyini həqiqətini tanıyan könülləri, Səni tərifləyib şükr edən dilləri, Səni elmlə dərk etmək istəyərək Səndən qorxan ürəkləri, günahlarını boynuna alıb Səndən bağışlanmalarını istəyən və Sənə ibadət olunan yerlərə can atan bədənin üzvlərini cəhənnəm odunda yandıracaqsanmı? Sənin haqqında güman belə deyildir. Sənin fəzilətin barədə bizə belə xəbər çatmayıb.”

2. Qarşı tərəfi hakim qərar vermək

Dini maarifləndirmədə insanların vicdanlarını hakim qərar vermək və onlardan düşündürücü suallar soruşmaq da təsirli üslublardan biridir. Belə ki, Qurani-kərimin müxtəlif surələrində bu üslubdan da geniş istifadə edilmişdir. Müqəddəs kitabımızda “Haraya gedirsiniz?”, “Sizə nə olub? Necə hökm edirsiniz?”, “Düşünmürsünüzmü?” və bu qəbildəndən olan çoxsaylı ayələrlə yanaşı, məntiq, ağıl və duyğulara əsaslanan dəlil-sübutları söyləyərək, son mühakiməni insanların öhdəsinə buraxmasının şahidi oluruq.

أَ فَعَيينا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ

Qaf su­rə­si­nin 15-ci ayə­sin­də bu­yu­ru­lur: “İlk ya­ra­dı­lış­da (si­zin ilk ya­ra­dı­lı­şı­nız­da) aciz­mi ol­duq? (Nə üçün Qi­ya­mət gü­nün­də şəkk edir­si­niz?!)” Bu ayədə insanın ilkin ya­ra­dı­lı­sına diqqət çəkilərək, onu yoxluqdan var etməyi bacaran qüdrətin yenidən diriltməsinə qadir olduğu vurğulanır. On­la­rı ilk də­fə ya­ra­dan, yox­luq­dan var edən di­ril­məsinin mümkün olub-olmamasını sual verməklə, Qiyaməti inkar edənləri düşünməyə vadar edir.

أَ فَرَأَيْتُمْ ما تَحْرُثُونَ  أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ  أَ فَرَأَيْتُمُ الْماءَ الَّذي تَشْرَبُون  أَ أَنْتُمْ أَنْزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أَمْ نَحْنُ الْمُنْزِلُون  لَوْ نَشاءُ جَعَلْناهُ أُجاجاً فَلَوْ لا تَشْكُرُون  أَ فَرَأَيْتُمُ النَّارَ الَّتي‏ تُورُون  أَ أَنْتُمْ أَنْشَأْتُمْ شَجَرَتَها أَمْ نَحْنُ الْمُنْشِؤُن  

“Bəs əkdiyinizə (toxuma) nə deyirsiniz? Onu bitirən sizsiniz, yoxsa Biz?! Bəs içdiyiniz suya nə deyirsiniz? Onu buluddan siz endirdiniz, yoxsa endirən Bizik?!  Əgər istəsəydik, onu acı (bir su) edərdik. Elə isə niyə (Allahın nemətlərinə) şükür etmirsiniz? Bəs (yaş ağacdan) yandırdığınız oda nə deyirsiniz? Onun ağacını yaradan sizsiniz, yoxsa Biz?” Dəyərli Peyğəmbərimiz Həzrət Məhəmməd (s) və Əhli-beyt (ə) də dini maarifləndirmə zamanı qeyd etdiyimiz üsluba biganə qalmamış, onu icra etmişlər. Əlbəttə, bu zaman diqqət etmək lazımdır ki, qarşımızdakı şəxslər məntiq, düşüncə və təfəkkür əhli olsunlar. Nadanlıqda israr edən və öz pak fitrətini tamamilə susdurmuş şəxslərlə söhbət etdiyimizdə, bu üslub nəticə verməyəcəkdir.

3. Keçmiş hadisələrin ibrətlərini xatırlatmaq

Ruhani dini maarifləndirmə zamanı keçmiş hadisələrin ibrətlərini bəyan edərək, insanlara anlatdıqda, öz fikrini onlara daha da rahat şəkildə çatdıra bilər.

أَ وَ لَمْ يَسيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَ أَثارُوا الْأَرْضَ وَ عَمَرُوها أَكْثَرَ مِمَّا عَمَرُوها وَ جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَما كانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَ لكِنْ كانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ

“Məgər onlar yer üzünü gəzib özlərindən əvvəlkilərin aqibətinin necə olduğunu görmürlərmi? Onlar (Ad, Səmud tayfaları) bunlardan daha qüvvətli idilər. Onlar  torpağı qazıb altını üstünə çevirmiş və yer üzünü bunlardan daha çox abad etmişdilər. Peyğəmbərləri onlara açıq-aşkar möcüzələr gətirmişdilər. Allah onlara zülm etmirdi, onlar özləri özlərinə zülm edirdilər. Bu barədə Qurani-kərimin hekayələri olduqca faydalı və ibrətlidir. Belə ki, Qurani-kərimdə ilahi peyğəmbərlərin müxtəlif əhvalatları nəql edilmişdir. Onların Allah-təala tərəfindən çoxsaylı imtahanlarla üzləşməsi, bu imtahanlarda verdiyi səbir dərsləri, çıxış yolları, nümayiş etdirdiyi müqavimət və igidliklər hamısı insanlar üçün bir nümunə və ülgüdür. Həzrət İbrahimin öz oğlunu qurban kəsməyə hazır olması, oda atılması, Həzrət Yusifin iffəti, güzəşti, bağışlaması, Həzrət Yəqubun səbri və başqa onlarla nümunəvi hekayələri misal çəkmək olar.

Həmçinin, onlara qarşı mübarizə aparan, inadkar və çirkin əməlli insanların hərəkətləri, acı aqibətləri də, bizim üçün ibrət dərsidir. Fironun azğınlığı və təkəbbürü üzündən qüdrətinə arxayın olduğu halda, məğlub olması, Nəmrudun məhv olması, Lutun xalqının sərhəd tanımayan təcavüzkar cinsi azğınlıqları üzündən bəlalara düçar olması, Nuhun qövmünün islah olunmamaqda israr etdikləri üçün Allahın qəzəbinə tuş gəlməsi və bunun kimi hekayələri qeyd etmək mümkündür. Quranda buyurulur:

لَقَدْ كانَ في‏ قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِي الْأَلْبابِ ما كانَ حَديثاً يُفْتَرى‏ وَ لكِنْ تَصْديقَ الَّذي بَيْنَ يَدَيْهِ وَ تَفْصيلَ كُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ

“Peyğəmbərlərin hekayətlərində ağıl sahibləri üçün, sözsüz ki, bir ibrət vardır. Bu Quran uydurma bir söz deyildir. Ancaq özündən əvvəlkilərin, ilahi kitabların təsdiqi, hər bir şeyin müfəssəl izahıdır. O, iman gətirən bir tayfa üçün hidayət  və mərhəmətdir!”

1- Üyuni-əxbariz-Rza, c. 2, səh 37; Üsuli-kafi, c. 1, səh 54
2- Maidə\32
3- Vəsailüş-şiə, c. 11, səh. 398
4- Müstədrəküs-Səhiheyn, c. 2, səh. 691
5- əl-Möcəmul-kəbir, c. 17, səh, 285
6- Kənzül-ümmal, hədis 28779
7- Hucurat\12
8 – İsra\23
9- Bəqərə\220
10- Biharül-ənvar, c. 36, səh. 5
11- Biharül-ənvar, c. 58, səh. 148; əl-Kafi, c. 2, səh. 66
12- Biharül-ənvar, c. 47, səh. 349
13- Maidə\118
14- Təkvir\29, Saffat\154,
15- Vaqiə\63-64-68-69-70-71-72
16- Rum\9
17- Yusif\111

Quran şəfaət edirmi ?

O kəs ki, cavanlıqda Quran oxuyar və bu Quran onun canına və qanına nüfuz edər, Quran Qiyamət günü onu himayə edər. İlahi dərgaha ərz edər: “Allahım! Hər əməl sahibi öz əməlinin əcrinə çatmışdır. O kəslərdən savayı ki, mənim dediklərimə əməl ediblər. Allahım! Öz ətanı onlara çatdır”. Allah behişt geyimlərindən ikisini ona geyindirər və kəramət tacını onun başına qoyar. Bu zaman Qurana xitab edər və deyər ki, bundan artığını etmək istəyirdim. Sonra Allah əmin məqamını sağ əlinə qoyar və onu behiştə daxil edər. Ona deyilər ki, Qurandan bir ayə tilavət et və bir dərəcə yüksəyə get. Bu zaman Qurana xitab olar ki, ona ətamızı verdik, səni razı saldıqmı? Quran deyər: “Bəli, Allahım!”
Beləliklə, Quran şəfaət edər. Həzrət Peyğəmbər (s) buyurur: “Quran şəfaət edəndir və onun şəfaəti qəbul olar”. Həzrət (s) başqa yerdə buyurur: “Quranı öyrənin, çünki Quran Qiyamət günü səhabəsini şəfaət edəcəkdir”.

Həzrət Peyğəmbər (s) buyurur: “Oruc və Quran – oruc tutan və gecələri Quran tilavət edən insanlara şəfaət edər. Oruc deyər: “Allahım! Bu şəxsə gündüz yemək yeməyə və şəhvətinə mane olmuşam. Mənim ona görə şəfaətimi qəbul et”. Quran deyər: “Mən bu şəxsi gecə yuxusundan saxlamışam. Mənim ona görə şəfaətimi qəbul et. Hər ikisinin şəfaəti qəbul olar”.


GİAM

Gülüş arxasındakı zülmət

PhD. Əfzələddin Rəhimli
İlahiyyat üzrə Fəlsəfə elmlər doktoru
Peşəkar ailə müşaviri, Həyat koçu

Qurani-Kərim: Onlar Allahın nurunu (islam dinini) öz ağızları (öz iftiraları və şər sözləri) ilə söndürmək istəyirlər. Allah isə – kafirlərin xoşuna gəlməsə də, öz nurunu (dinini) tamamlayacaqdır. (Saff surəsi, 8-ci ayə).

Özünü dırnaqarası “hüquqşünas” adlandıran Rasmus avropada irqçi və bir növ nazist kimi tanınır. O, dəfələrlə Qurani-Kərimə hörmətsizlik etmiş, islam dininin qadağan edilməsini və hətta müsəlmanların Danimarkadan qovulmasını təklif etmişdi. Radikal fikirlərinə və hərəkətlərinə görə hətta Danimarkada məhkəməyə də çıxarılmış və haqqında hökm verilmişdir. Sözügedən ölkədə onun partiyası keçən il cəmi 1.8 səs toplayaraq millət vəkili belə təqdim edə bilməmişdi. 2020-ci ildə Fransaya Qurani-Kərimi yandırmaq niyyətilə gələn Rasmusu Fransa əmniyyət qüvvələri ölkədən qovmuşdu. Belçika isə ümumiyyətlə bu formalı addımlarınna görə onu ölkəyə buraxmamışdı. Amma qəribədir ki, sadəcə keçən il İsveçin fərqli məntəqələrində üç dəfə; Stokholm məscidi önündə, Uppasala məscidi qarşısında, Jönköping məscidinin yanında Qurani-Kərimi yandırmasına ona şərait yaradılmışdır. O, dəfələrlə başqa formalarda da müqəddəs kitabımızı təhqir etmişdir.

Rasmusun bu rəzil hərəkətləri irqi və dini nifrətin yaranmasına, alovlanmasına hədəflənib. Qurani-Kərimin yandırılması təkcə ilahi və mənəvi müqəddəslərə qarşı təhqir deyil, həm də, “müsəlmanlara qarşı aqressiya” mənasınadır. Belə bir çirkin addıma İsveç hökumətinin yol verməsi yol verməsi açıq-aşkar təxribatdır. İsveç hakimiyyətinin Qurana hörmətsizlik aktının həyata keçirilməsinə icazə verməsi, anti-İslam təxribatına rəvac verməsi onun “dəyər standartları”ndakı riyakarlığını göstərir. Onlar bilirlər ki, “düşüncə və bəyan azadlığı” kimisə və nəyisə təhqir etmək deyil, sözün əsl mənasında müşahidə etdiyi yanlışları qərəzsiz olaraq araşdırmaq, ağıl və ədəb sərhədləri çərçivəsində düzəltmək və onun inkişafına zəmin yaratmaq xarakterli olmalıdır. Təhqirlə tənqidin sərhədlərini qarışdırmaq, azadlıq deyil, əsl mənada cahillik və özbaşınalıqdır. Hələ ki, bu 1 milyarddan çox insanın ən ali dəyərinə olan ağır təhqir şəklində baş verdiyi, münaqişələrin yaranmasına rəvac verdiyi təqdirdə buna göz yummaq düşünülmüş bir addım kimi qiymətləndirilmiş olur. Sözsüz ki, onların məqsədi xristianlığı dəyərli bilib, islamı alçaltmaq deyil. Əslində, birbaşa islam və müsəlmanı hədəf göstərməkdir. Müsəlmanların heysiyyət və şərəfinə kölgə salmaqdır. Rasmusun üzündəki gülüş və alçaldıcı təbəssüm də onun bu niyyətindən xəbər verirdi. Dünyaya insan hüquqları, tolerantlıq, sülh “mövizələri oxuyan” İsveçin bu addımı müasir dünyada saxtakarlıq və riyakarlığın, hadisələrə qarşı ikili standartların bariz nümunələrindəndir. Rasmusun Express qəzetinə verdiyi müsahibədə “Xeyir, peşman deyiləm. çünki əhəmiyyətli siyasi səbəblərim var.”-deməsi də, qərbin bəzi qüvvələrinin öz siyasi məqsədləri üçün dini hədəf almalarına bir nümunədir. Belə ki, sadəcə onun bu çirkin addımı üçün təəssüflənməklə deyil, hüquqi müstəvidə iradə nümayiş etdirilməlidir.

Mən burada başqa bir məsələyə də işarə etmək istərdim. Özündənrazı, kibirli və özünü “ağıllı” bilən Rasmusun üzünə yapışıb qalan istehzalı təbəssümünün psixologiyasına toxunmaq istərdim. Yəqin ki, hamınız filmlərdə mənfi rollarda yer alan aktyorların pis əməllərindən sonra qəhqəhə atdığının, güldüyünün, istehza etdiyinin şahidi olmuşunuz… Ola bilər ki, çoxlarına hər kəsin narahat olduğu, iyrəndiyi əməlləri törədən şəxslərin nə üçün belə anormal şəkildə ürəkdən sevinməsi qəribə gələ bilər. Elə yanvarın 21-də Danimarkanın “Hard Deal” – “Sərt Kurs” sağçı partiyasının lideri Rasmus Paludanın Stokholmdakı Türkiyə səfirliyi qarşısında açıq şəkildə müqəddəs kitabımız Qurani-Kərimi yandırdığı zaman ədəbsizcə güldüyü kimi… Rasmusun atdığı addımın nə qədər çirkin, ürək bulandırıcı və yolverilməz olduğu gün kimi aydındır. Yaxşı bəs nə üçün gülür, niyə sevinir ki? Gəlin birlikdə “gülən kobudluq və qəddarlığın psixologiyası”nı araşdıraq:

Rasmusun üzündəki gülüş cəhalətin ona verdiyi nifrət gülüşüdür.

Təhqir psixologiyası məqaləmizdə qeyd etdiyimiz kimi təhqir əməlinin kökündə ilk öncə cəhalət dayanır. İnsan bilmədiyi, düşünəmədiyi hər şeyin düşmənidir. Anlamadığı üçün əsəbidir, davamlı mübarizədədir. Barəsində məlumatsız olduğu hər şeyi özünə təhlükə sayar, nifrət  nümayiş etdirər, sözlə, əməllə, karikatura ilə təhqir edər. Burada Həzrət Əlinin (ə) kəlamını xatırlamaq yerinə düşərdi: “İnsanlar bilmədiyi, anlamadığı hər bir şeyin düşmənidir.” (Nəhcüs-səadə, c. 1, səh. 198; Nəhcül-bəlağə, məktub 31)

Rasmus acizliyini təbəssümlə gizlədir.

Mərhəmət və alicənablıq dini olan İslam dini ilə mübarizə aparmağın çətin olmasını anlayan Rasmus, təhqir və zorakılıqdan mədəd umur. Bununla da, dolayısı yolla onun acizliyinin hay-küyünün ifadəsidir. Çünki, normal insan məsələləri ağıl, məntiq və biliyə əsaslanmış dialoq ilə həll edir, lakin düşüncəsini əsaslandırmaqda zəif olan bu şəxs, çarəni təhqir və şiddətdə görür.

Rasmus daxildə ağır və dərin formalı təhqirolunmuşluq hissi yaşayır, bunu ört-basdır etmək üçün gülməyə çalışır.

O, bir narsist və sosiopat xarakterli insandır. Bir növ zorakı sadistdir. Başqalarını xor görməyə meyillidir. Bu, onun kibir və eqoistliyindən meydana gəlir. O, cəmiyyətin sadist supereqosudur. Bu növ şəxsiyyət çatışmzalığı, sadist və kompulsiv şəxsiyyətlərin birləşməsindən ibarətdir. Onlar digər insanları alçaltmağa həvəslidirlər, amma bunun “qanun çərçivəsi”ndə edirlər. Bu onu daha sərhədsiz zorakılıq etməyə həvəsləndirir. Qarşı tərəfin onun fikirlərinə müti olmadığını, yaxud onunla eyni təfəkkürdə olmadığını, eyni həyat tərzini yaşamadığını görüb qəzəbini qarşı tərəfi alçaltmaq və ona hücum etməklə ifadə edir. Səbəb isə bütün narsist və sadistlərdə olduğu kimi birdir: O, düşüncələrinin başqaları tərəfindən məqbul sayılmadığını müşahidə etdiyi üçün, özünü təhqir olunmuş sayır. Bunu travmalı şəxsiyyətinə hücum kimi qiymətləndirir. Məhz həmin səbəbdəndir ki, islam dininə qarşı kobud, qəddarlıq nümayiş etdirir və aqressiya dolu addımlar atır. Bu zaman təhqirolunmuşluq hissini gülüşlə gizlətməyə səy göstərir.

Rasmusun özünüqiymətləndirməsi aşağıdır, gülümsəməsi ilə yalançı özünəinam ifadəsini aşılamaq istəyir.

Rasmus gülümsəməsi ilə islam və müsəlmanları alçaldıb özünü yüksəltməyi nəzərdə tutub. Bu yolla, özünü təsdiqləməyə çalışır. O, daxilən bir boşluğa düşüb, şəxsiyyət boşluğuna. Əzilmişliyin və natamamlıq hissinin ona verdiyi narahatlıq hissi, onu kimisə xor görməyə, təhqir etməyə, zorakılıq göstərməyə sövq edir. Sanki özünə belə təsəlli verir: “Natamam və naqis olan təkcə mən deyiləm. Bax müsəlmanlar da belədir. Yalnız mən təhqir olunmağa layiq deyiləm, bax onlar da buna layiqdir.” Bu yolla özünə ürək-dirək verir. O, islamı və müsəlmanları təhqir edərək öz daxilində özünə “dəyər, şəxsiyyət qazandırmağa” səy edir.

Bununla yanaşı, Avropa cəmiyyətində özünün üstün olduğunu isbatlamağa çalışır. Rasmus kimiləri Avropa cəmiyyətində diqqət cəlb edəcək şəkildə nüfuza sahib olmayan insanlardır. Cəmiyyətdə xüsusi hörmətə malik olmayan belə şəxslər, bir sıra fikir və addımlarla özlərini gündəmdə saxlamağa çalışırlar.

Rasmus, əslində özünə nifrət edir. Təəccüblənməyin, islama qarşı bu nifrət hissi ki, daxilən şüuraltındakı özünə nifrətdən doğur. Bununla da, o, bir hədəf seçir və ona hücum çəkərək sanki öz acizliyini daş-qalaq etməyə çalışır. O, daha qoğrusu müqəddəs kitabımızı deyil, “öz nifrət etdiyi şəxsiyyətini” yandırır.

Rasmusun gülüşünü “vampir sevinci” adlandırmaq da mümkündür.

O, bəlkə də, vampir xüsusiyyətli insan olduğu üçün, başqalarının incikliyində öz “xoşbəxtliyini” axtarır. Məhz buna görə gülür. Əgər belədirsə, onun üçün islamı dərindən araşdırmaq, tanımaq və haqqda məlumat toplamaq vacib deyil, o sadəcə olaraq digərlərini alçaltmağa və lağa qoymağa meyillidir. Çünki bununla özünü daha yaxşı hiss edir. Bir sözlə, belə insanları bəsləyən başqalarının ovqatını təlx etmək və digər insanların bədbəxtlikləri ilə özünü xoşbəxt hiss etməkdir. Başqalarının uğursuzluqlarına sevinmək, onların başlarına gələn acı hadisələrə şadlanmaq, insanların ağrıları ilə özlərini uğurlu hiss etməyə, “vampir sevinci” deyilir.

Rasmus əslində qorxaq insandır və qorxusunu gülüşlə gizlədir.

O, qorxaq olduğu üçün hazırda islamafobiyanın dəstəkləndiyi məkanlarda məhz islamı hədəf seçmişdir. Çünki fiziki və ya emosional cəhətdən müsəlmanları təzyiq altında olduğunu bildiyi üçün məhz bu addımı atmışdır. Bunu edərkən Türkiyə səfirliyinin qarşısını məkan olaraq seçməsi də birmənalı qarşılana bilməz. O, İsveç dövləti tərəfindən cəzalandırılmayacağını düşündüyü üçün, özünün qeyri-kafilik hisslərinin açılmayacağına və daha güclü hiss etdiyinə əmin olduğu səbəbilə bu addımı atmışdır. Maraqlıdır ki, bu vəziyyəti kənardan izləyən bir qrup insan olduqda və qorxaq şəxs “qurbanı” müdafiə edənin olmadığı zaman, zorakılığını ən yüksək səviyyələrə çatdıra bilir.

Rasmus hiyləgər təbəssümü edir.

Rasmus hiyləgərliklə rəqib gördüyü, böhtanlar və şayiələr önə sürdüyü İslam dinini təhqir edir ki, müsəlmanlar emosiyalarını cilovlaya bilməsin və ona eynilə cavab versin, yaxud fiziki şiddət nümayiş etdirsin. Bir sözlə, qarşı tərəfi təhrik edir ki, çılğınca, radikalca hərəkət etsin və bu yolla onun da əlinə bəhanə düşsün. Beynəlxalq arenaya müsəlmanların necə aqressiya dolu bir şəxsiyyətə malik olduğunu sübut etmiş olsun. Elə bu çirkin addımından sonra Expresse qəzetinə verdiyi müsahibədə: “Mənə çox ciddi təhdidlər göndərilir. Hər beş dəqiqədə bir məni ölümlə təhdid edirlər.”-deyə söyləməsi də, bu məqsədə yönəlmiş bir ifadə tərzidir.

Bu əslində bumeranq hiyləsidir. Aqressiyaya səbəbkar Rasmusdur, amma qarşı tərəfin reaksiyası həmişə daha qabarıq şəkildə cilvələnir. Bu onun manipulyasiyasıdır. Burada onun təbəssümü qıcıqlandırıcı xarakter və təhrik hədəfi daşıyır. Belə zamanlarda diqqətli olmaq lazımdır. Şeytanla şeytanlıq etmək, onun kimi olmaq, ona bənzəmək deməkdir. Onun istəyi də budur.  Sən təhrik olsan, öz hisslərini idarə etməyi itirsən, onu hədəfinə çatdırmış olacaqsan.

Sonda bunu qeyd etmək istərdim ki, belə qərəzli şəxslərə qarşı, soyuqqanlı şəkildə, müvazinəti itirmədən, onun tələsinə düşmədən, amma tam qətiyyətlə cavab vermək lazımdır. Vüqarımızı qorumaq və eyni zamanda aktiv, əsaslı, təsirli və düzgün şəkildə cavab vermək lazımdır.

Quranı anlama,təfsir zamanı fərqliliklər və onun amilləri

Tarix boyu dini və ya elmi sahələrdə müxtəlif və bir-birindən fərqli anlamalara rast gəlinmişdir. Hər bir fikri və ideoloji sahədə fərqli proseslərdə anlama mərhələsi müşahidə olunur. Hər bir sahədə olduğu kimi dini bilik sahəsində də fərqli oxunuşların və anlama poseslərinin olması qaçılmazdır.
Təbiidir ki, bu fərqli oxunuş və anlamalar öz növbəsində hər bir tədqiqatçının mənbə və fikir qaynağına söykənir. Hər bir alim araşdırmaçı öz bilik qaynağına söykənərək mətni təfsir edir, bu prosesdə fərqli oxunuş da qaçılmaz olur. Tarix boyu Qurani-Kərim ilə əlaqəli bir çox müfəssirlər öz bilik qaynaqlarına söykənərək Quranı təfsir etmişlər. Quranla bağlı qeyd olunan fərqli təfsirlər tarix boyu Quranın müxtəlif ayələrdə məqsədinin də yanlış təfsir olunmasına səbəb olmuşdur. Eynilə bu mövzunu müfəssirlər arasında da müşahidə etmək olar. Hər müfəssir zaman keçdikdə özündən əvvəl olan müfəssirin təfsir üslubunu naqis hesab etmiş və ayələrdən ələ gətirdiyi təfsirləri də fərqli formalarda izah etmişdir. Bu qlobal problemi həll etməyin ən münasib yolu mətnin sahibinin (yəni Allahın) məqsədini olduğu kimi, heç bir əskik və azaltma olmadan təfsir etmək, eyni zamanda, dini mətnlərdə mövcud olan ayələrin nazil olduğu zaman və məkan, nişanə və əlamətlərini, o cümlədən, nazil olan ayələrin mövcud olduğu ictimai vəziyyəti göz önünə almaq lazımdır.

İkinci yol, dini mətni təfsir etməkdə hər hansı bir önfərziyyə və yanlış üslubdan çəkinmək üçün münasib yol dini mətni bəyan edən Peyğəmbər (s) və Məsum İmamların (ə) mübarək möhkəm, mütəvatir və sənədli hədis və rəvayətlərinə və ayələr ilə əlaqəli buyurduqları kəlamlara müraciət etməkdir. Beləliklə, nəqlə müraciət etməməklə bərabər möhkəm əqli arqument və bürhandan istifadə etməmək tarix boyu bir çox müfəssirləri yanlış təfsir etmə üslubuna məruz qoymuşdur. Beləliklə, əgər müfəssir nəqlə müraciət edərək ayələrin nazil olduğu zaman və məkanları dəqiq bir şəkildə incələsə, o zaman bir çox yanlış anlamalar da aradan qalxacaq və ayələrin əsl məqsədi açıq-aşkar formada aydınlaşacaqdır. Nəticədə belə anlaşılır ki, müxtəlif və bir-birindən fərqli təfsirlərin olmasına diqqət yetirdikdə aydın olur ki, burada əsas problem nişanə – yəni ayələrin nazil olduğu zaman, məkan, baş verən hadisələr və ayənin nazil olduğu vaxt – və nəqlə söykənməməkdir. Bu mövzu müxtəlif metodoloji üslubların, eyni zamanda, fərqli mənbələrin olmasının nişanəsidir. Burada bir çox ixtilaf və fərqli təfsirlər yanlış hesab edilir. Əgər müfəssir Qurani-Kərimi təfsir edərkən möhkəm ayələri əsas tutaraq yoluna davam edərsə, ayələrin dəlalətlərinin qəti və ehtimallar əsasında olduğunu göz önündə tutarsa, o zaman bütün bu ixtilaf və fərqli təfsirlər də aradan qalxacaqdır.

Qurani-Kərim müfəssirlərinin bir çox hallarda ixtilaf etdikləri mövzuları bir neçə başlıqda qeyd edə bilərik:

1. Üslub fərqlilikləri: Bir çox şəxslər Quranı təfsir etmə metodonu ancaq hədis və rəvayətlərə istinad edərək, digər bütün üslubları göz ardı etmişlər. Təsadüfi deyil ki, tarix boyu Quranın təfsirini ancaq rəvayətlərlə mümkün ola biləcəyi görüşünü müdafiə edən bir çox şəxslər olmuşdur. Tarix boyu bir çox hədislərin sənədsiz, mürsəl, zəif olduğunu nəzərə alaraq, bu üslubun tam da dəqiq olmadığı anlaşılır. Rəvayətdən əlavə, ayələrin nazil olduğu zamana müraciət etmək, ağıl və sənədli rəvayətlər burada mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bir sıra şəxslər tarix boyu ancaq rəvayətlərə müraciət edərək Quranı təfsir etməyə yönəlmişlər. Bundan fərqli olaraq, bir sıra şəxslər də tarix boyu Quranı təfsir edərkən ayələrin zahirini göz ardı edib onların dərin mənalarının olduğunu qeyd etmiş və bunun da ancaq kəşf və şühud ilə gerçəkləşəcəyini, burada köməkçi vasitələrin hərf və cəfr kimi batini aləmə məxsus olan elmlərin olduğunu bildirmişlər. Təsadüfi deyil ki, tarix boyu dini anlama və təfsir metodu zamanı ağıl və rasional qanunları göz ardı edən şəxslər də var olmuşdur.

2. Ayənin nazil olduğu zaman: Demək olar ki, tarix boyu müfəssirlərin fərqli təfsirlərinin olması onların ayələrin nazil olduğu zaman və məkanları, ayənin şəni-nüzulu, ayələrin nazil olma səbəblərindən agahsızlıq olmuşdur. Dini mətni anlama prosesi və təfsir metodu zamanı müfəssirin diqqət edəcəyi mühüm məsələlərdən biri də onun ayələrin nazil olduğu zamana diqqət etməsidir. Belə olmadığı təqdirdə təbii ki, bir çox fərqli təfsirlər özünü göstərəcək və yanlış istinbat baş verəcəkdir.

3. Müfəssirin şəxsi zehniyyətinin müdaxiləsi: Bir çox hallarda müfəssirlər dini mətni təfsir edərkən öz zehniyyətini mətnin təfsirinə yönəldərək, ayələrin daha çox zahirinə diqqət edərək öz zənn və gümanları əsasında təfsir etmişlər. Beləliklə, dini mətnləri sağlam əqli arqumentlərlə təfsir etmək üçün ilk olaraq müfəssir öz zənn və gümanını və eyni zamanda, zehniyyətini bir kənara qoyaraq mətnə müraciət etməlidir. Əks halda, yanlış anlama və təfsir  baş verəcək və dini mətndə məqsədin hansı kateqoriyaya aid olması da aydın olmayacaqdır.

4. Təfsir ilə əlaqəli elmlərin fərqlilikləri: Fərqli təfsirlərin ortaya çıxmasının səbəbi təfsir ilə əlaqəli müxtəlif bilik sahələrinin olmasıdır. Buna misal olaraq ədəbi elm, rical, dirayə elmi, üsul, fiqh və Quran elmlərini göstərmək olar. Beləliklə, nəzərdən qaçırmaq olmaz ki, bir çox elmi sahələrdə mövcud olan fərqli oxunuşlar və fərqli təfsirlərin olması labüddür, eynilə dini bilik sahəsində də fərqliliklərin olması qaçılmazdır. Bütün bu ixtilafları nəzərə alıb daha dolğun və tam bir təfsiri ələ gətirmək üçün təfsirin bütün müqəddimə qaynağına müraciət etmək lazımdır.

Xülasə olaraq bu görüşü təhlil etmək istəsək, deyə bilərik ki, doğru və səhih təfsiri ələ gətirmək üçün müfəssir bir sıra şərtlər və qaydalara riayət etməlidir. Eyni zamanda, bu şərtlərə və qaydalara əməl etmək mötəbər təfsir ilə qeyri-mötəbər olanını bir-birindən fərqləndirməyə səbəb olacaqdır. Bundan başqa, daha səhih olaraq mətn sahibinin zehniyyətini açıqlayıb izah etməyə imkan verəcəkdir. Bu şərt və qaydalar aşağdakılardan ibarətdir:

A) Quranın bir ayəsinin təfsiri digər ayənin təfsiri ilə üst-üstə düşməlidir;
B) Quran təfsiri sənədi möhkəm olan Peyğəmbər (s) və Məsumun (s) hədis və rəvayətləri ilə ziddiyyətdə olmamalıdır;
C) Quran təfsiri insanın sağlam ağıl və fitrəti ilə uyğunlaşmalıdır;
D) Quran təfsirində istifadə olunan mənbə və dəlillər əqli və məntiqi arqumentlərlə sübuta yetməlidir;
E) Təfsir olunan mətn, mətn sahibinin zehniyyəti ilə uyuşmalıdır.

Aqil Islam

Qəza və qədərin təfsiri nədir ?

Şübhəsiz ki, “qəza və qədər” adlı məsələ dini mənbələrdə qeyd edilmişdir. Amma bəhsimiz bu iki sözün təfsiri (izahı) ilə bağlıdır. Sadə və avam camaatın hamısı bu iki sözü belə təfsir edir: “Hər bir kəsin taleyi onun xəbər və iştirakı olmadan elə ilk gündən Allah tərəfindən təyin olunmuşdur. Nəticədə, hər kəs müəyyən olunmuş bir tale ilə dünyaya gəlir və onun dəyişdirilməsi mümkün deyil. Hər bir insanın nəsibi və qisməti vardır və məcburən – onun istəyib-istəməməsindən asılı olmayaraq – ona çatasıdır. Taleyin, qəza və qədər, nəsib və qismətin dəyişdirilməsi ilə bağlı edilən səy və təlaşlar faydasız, bihudə və Allahın iradəsi (istəyi) ilə mübarizə aparmaqdır…” Əgər “qəza və qədər”i bu cür izah etsək, onun süstləşdirici yönü inkar edilməzdir, çünki belə izah bizə əgər bir gün “qaniçən Bəni-Üməyyə” və ya “qarətçi Bəni-Abbas” kimi şəxslər və yaxud “Monqol ordusu” həmlə edər və bizə qalib olarsa, onlara təslim olmağımızı və bunun ilahi qəza və qədər olduğunu öyrədir. Amma islami mənbələrin araşdırılması belə təfsirin İslam tərəfindən şiddətlə pisləndiyini nişan verir və onun qəbul edilməsi “vəzifə”, “cihad”, “səy və təlaş”, “davamiyyət”, “mükafat və cəza”, “cənənət” və “cəhənnəm”, “haqq-hesab” kimi aşkar və aydın olan bir sıra islami məfhumları sual altında qoyur və geridə onlar üçün heç bir məna qalmır

Giam

Quran hansı dildə oxunsun ?

Son zamanlar yas mərasimlərində Quranın hansı dildə oxunması barədə müxtəlif fikirlər səslənir. Bu haqda kimin nə düşünməsindən və öz düşüncəsini hansı obyektiv və ya subyektiv dəlillərlə əsaslandırmasından asılı olmayaraq, bu yazıda Quranın özünün uyğun fikrini öyrənməyə çalışacağıq.

Quran nə üçün ərəbcədir?

Çünki müəyyən səbəblərə görə son peyğəmbər və Quranın müraciət etdiyi ilk xalq ərəb idi. Təbii ki, bu, ərəblərin digər xalqlardan üstünlüyünə görə deyildi, əksinə, bəlkə onlar sağlam insani yoldan olduqca uzaqlaşıb cəhalətə yuvarlanmışdılar və Allah-Taala son peyğəmbəri məhz onların arasından seçməyə bir növ məcbur olmuşdu. Quranda bu haqda deyilir: “Əgər Biz onu özgə bir dildə olan Quran etsəydik, (Məkkə müşrikləri): “Məgər onun ayələri (bizim üçün) geniş izah olunmalı deyildimi?! Bu nədir? (Quran) özgə dildə, (Peyğəmbər isə) ərəbmidir?!” – deyərdilər”. (Fussilət-44)

Quranın ərəbcə nazilolma səbəbinin onun ilk dinləyicilərinin ərəb olduğundan irəli gəldiyinə dair başqa bir ayədə isə buyurulur: “(Ey Peyğəmbər!) Şəhərlərin anası (olan Məkkə) əhalisini və onun ətrafındakıları hər bir şübhədən uzaq olan toplanış (qiyamət) günü ilə qorxutmağın üçün beləcə sənə ərəbcə Quran vəhy etdik”. (Şura-7)

Hər halda, Allahın son və əbədi möcüzəsi olan Quranın ilk dinləyiciləri ərəblər idilər və digər xalqlar da Allahın son mesajını onlardan öyrənəcəkdilər.

Quran nə üçün göndərildi?

Müqəddəs kitab özünün sözügedən dinləyicilərinə müraciətlə deyirdi: “Biz onu ərəbcə bir Quran (Oxu kitabı) olaraq nazil etdik ki, düşünüb anlayasınız”. (Yusif-2)

Deməli, Allah-Taala Quranı ərəbcə göndərdi ki, özünün ilk müraciət obyekti və gələcəkdə din müəllimi olacaq xalq onu başa düşsün, anlasın. Təbii ki, bu son məqsəd deyil, yalnız birinci mərhələni təşkil edir. İkinci mərhələdə Quran ayələri, onun mesaj, tövsiyə və əmrləri haqda düşünmək, bütün mənasını dərindən mənimsəmək lazımdır. Bu haqda buyurulur: “Onlar Quran (ayələri) barədə düşünməzlərmi? Yoxsa ürəklərinə qıfıl vurulmuşdur?” (Məhəmməd-24)

Quranın göndərilmə səbəbində üçüncü mərhələ və son məqsəd isə təbii ki, ona əməl olunmasıdır: “Biz onu ərəbcə Quran olaraq nazil etdik və orada əzab vədlərini təkrar-təkrar izah etdik ki, bəlkə təqvalı olub (pis əməllərindən çəkinsinlər), yaxud onlara xatırlatma (xəbərdarlıq) olsun!” (Taha-113)

Beləcə yuxarıdakı ayələrdən görünür ki, Allah-Taala Quranı insanların əməl etməsi, fərmanlarına uyması üçün göndərmişdir. Bundan ötrü isə onu oxumaq, anlamaq, tam qavramaqdan ötrü mənası üzərində düşünmək lazımdır. Quranı hansı dildə oxuyanda bu məqsədlərə nail olmaq mümkündürsə, onu məhz həmin dildə də oxumaq lazımdır.

P.S. Mənasını anlamadan Quranı ərəbcə oxumaq da savabdır, amma Quran bundan ötrü yox, Allahın zəruri mesajlarını çatdırmaq üçün gəlmişdir.

Vüsal Hüseynzadə