Category: Quran

PhD. Əfzələddin Rəhimli
İlahiyyat üzrə fəlsəfə elmlər doktoru

(Əvvəli keçən məqaləmizdə…)

Müzakirə davranışı

1- Məğlub etmək hissinin pislənməsi

Müzakirə zamanı niyyətimiz qarşı tərəfi məğlub etmək olmamalıdır. Məqsədimiz sırf haqqı anlamaq və başa salmaq olmalıdır. Əgər müzakirədən əvvəl, müqabilinizdəki şəxsin haqq sözlərini, məntiqi dəlillərini qəbul etməməyi qarşınıza məqsəd qoymusunuzsa, bu müzakirəni başlamamışdan öncə bitirin. Ləğv edin. Çünki artıq niyyət ilahi deyil, şeytani sayılır. Bir halda ki, Qurani-kərimdə buyurulur:

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلاً سَديداً
“Ey iman gətirənlər! Allahdan qorxun və doğru söz söyləyin!”

Dinimiz təəssübün şeytani xislət olmasına daim təkid etmişdir. Bu dini təəssüb belə olsa, ifrat və radikallıq yaratdığı üçün, münaqişələr və mübahisələr doğurduğuna görə artıq şeytanın vəsvəsələrinə xidmət etmiş sayılacaqdır. Belə ki, şeytan və ona xidmət edənlər daim “din təəssübü və qeyrəti” adı altında inanclı insanları münaqişələrə və ixtilaflara çəkməyə çalışmışdır və indi də belədir. İmam Əli (ə) (dini cəhətdən təəssübkeş insanlara) buyurur: “Əgər təəssübkeşliyin çarəsi yoxdursa, onda təəssübkeşliyiniz şərafətli, böyük, igid (ərəb) ailələrinin və onların qəbilə böyüklərinin, sərvərlərinin bəyənilmiş əxlaqları, dərin ağılları, yüksək məqamları və gözəl rəftarları ilə bir-birindən üstün olmağa çalışdığları yüksək insani xüsusiyyətlərə, bəyənilmiş əxlaqlara və yaxşı işlərə görə olmalıdır. Buna görə də qonşunun haqq hörmətini saxlamaq, əhd-peymanlara vəfalı olmaq, yaxşılara tabe olmaq, təkəbbürün əleyhinə çıxmaq, yaxşılıq etmək, zorakılıq və təcavüzdən çəkinmək, adam öldürməyi böyük (günah) saymaq, camaatla insaflı olmaq, qəzəbini udmaq və cəmiyyətdə pozğunluq yaratmaqdan uzaq durmaq kimi bəyənilmiş xislətlər üçün təəssübkeşlik göstərin. Əgər təəssübkeşliyə məcbursunuzsa, onda haqqa kömək və məzluma yardımda öz təəssübünüzü göstərin.”

2- Müzakirənin səlahiyyətli şəxslər tərəfindən aparılması

Müzakirəni tam ixtisaslaşmış və geniş dünya görüşə malik alimlər aparmalıdır. Dini müzakirələri “özünü hazır sayan hər kəs” etməməlidir. Geniş dünya görüşə malik, yüksək savadlı və kifayət qədər əxlaqi üstünlüyə malik olan şəxslər icra etməlidir.

3- Müzakirənin əxlaqi normalara tam uyğun olmasının zəruriliyi

Müzakirə əxlaqi normalara tam şəkildə cavab verməlidir. Əsəblərini cilovlamağı bacarmayan və emosiyalarına məğlub olan şəxslər, hər nə qədər elmi səlahiyyəti yüksək həddə olsa da, müzakirələrdən uzaq durmalıdır. Çünki belə müzakirələrin hörmətsizlik, təhdid, təzyiq və sair kimi xoşagəlməz rəftarlarla dolu olması qaçılmazdır. Dinimizin buyruğuna əsasən, qarşı tərəfdə kimin və hansı əqidəyə qulluq etməsindən asılı olmayaraq, elmi-dini müzakirələr zamanı, yüksək dözüm, əxlaqi gözəlliklər nümayiş etdirməliyik. Münazirə zamanı məhəbbət, hörmət, insaf, ədalət və sair ali əxlaqi keyfiyyətlərə riayət edilməlidir. Həmçinin, elmi-dini müzakirə zamanı müxalif tərəfin azad şəkildə öz sözünün bəyan etməsinə tam şərait yaradılmalıdır. Belə ki, Qurani-kərimdə buyurulur:

أُدْعُ إِلى‏ سَبيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ
 “(Ya Rəsulum!) İnsanları hikmətlə (Quranla, tutarlı dəlillərlə), gözəl öyüd-nəsihət (moizə) ilə Rəbbinin yoluna (islama) dəvət et.

Ümumiyyətlə Peyğəmbərimizin (s) və Əhli-beytin (ə) də elmi-dini müzakirələrdə rəftarı belə olmuşdur. Burada maraqlı bir rəvayəti qeyd etmək istərdik: Bir gün axşamçağı Müfəzzəl, Peyğəmbərin məscidində (s) oturmuşdu. Bu zaman Zənadiqə firqəsinə mənsub olan ibn Əbülövca məscidə daxil oldu. O, məsciddəki şəxslərə Allahın var olmaması və Peyğəmbərin (s) dininin uydurma olması haqda söhbət etdi. Bunu eşidən Müfəzzəl ayağa qalxaraq qışqıra-qışqıra dedi: Ey Allahın düşməni! Kafir olmusan? Səni ən gözəl şəkildə yaradan Allahı inkarmı edirsən?
İbn Əbülövca isə ona belə cavab verdi: Ay qardaş, əgər sən kəlam alimlərindənsənsə, səninlə onlar kimi danışım, bizə qalib gəlsən, sənə tabe olarıq. Amma, onlardan deyilsənsə, səninlə müzakirə etmək faydasızdır. Cəfər ibn Məhəmməd Sadiqin (ə) səhabələrindənsənsə, heç onun özü bizimlə bu tərzdə söhbət etmir. O, bizim belə sözlərimizi səndən də çox eşidib. Lakin bizi acılamayıb. Bizimlə danışarkən ədəb-ərkanlı olub. O, səbirli, təmkinli və ağıllı insandır. Heç bir zaman qəzəb ona güc gələ bilmir. Bizim sözlərimizi dinləyir, ürəyimizdə hər nə varsa deyirik. Elə düşünürük ki, onu məğlub etmişik. O isə qısa və dərin mənalı sözlərlə bizə qane edir. Bir halda ki, daha ona cavab vermək qüdrətinə malik olmuruq. Sən onun səhabələrindənsənsə, ona layiq şəkildə bizimlə davran. Müfəzzəl bu əhvalatı İmam Sadiqə (ə) danışır. İmam Sadiq (ə) ona buyurur: “Sənin üçün Allahın, dünyanın, heyvanların, yırtıcıların, həşəratların, quşların, ümumiyyətlə, hər hansı bir canlının, meyvəli-meyvəsiz ağacların, yeyilməli-yeyilməyən bitkilərin hikmətini açıqlayacağam. Qoy ibrət götürənlər ondan ibrət götürsün və möminlər onunla öz mərifətlərini artırsın, kafir və inadkarlar isə ona heyran qalsınlar.” Beləliklə də, İmam Sadiq (ə) dörd gün ərzində insanın yaranışı, yaranışın əvvəli, zahiri və batini qüvvələr, insanın fitri sifətləri, insanın bədən üzvləri, müxtəlif növ heyvanların yaranışı və eləcə də, yer-göyün yaranması, bəla və təbii fəlakətlərin fəlsəfəsi və bir çox başqa məsələlər barədə söhbət etdi və Müfəzzəl də onları qeydə aldı. Sonda bir məsələni də, qeyd etməyi lazım bilirik. İslam dini ilk növbədə, mübahisə və qarşıdurma ilə dolu söhbətlərdən uzaq durmağa çağırır. Çünki mübahisə dolu bəhsləri ortaya atdığımız zaman, qarşı tərəfi məğlub edərək, etiqadımızı ona qalib olmaqla qəbul etdirmək istəyirik. Bu zaman, mübahisəli şəkildə elmi bəhs edən iki şəxsi izləyənlər varsa, qürur, haqdan çəkinmək, qalib olmaq, təkəbbür, rişxənd, “dinin abrını qorumaq” və sair kimi pis niyyət və xislətlər daha çox ortaya çıxır. Əgər belə müzakirələr zəruridirsə, bir neçə alimin şəxsi dialoqunda baş tutması məsləhətdir. Xalq və izdiham qarşısında olması düzgün nəzərə gəlmir. Bu ixtilafların qızışdırılması, münaqişələrin yaranmasına təkan verir. Haqq sözü kiminləsə mübahisə etmədən, başqalarına bəyan etmək də mümkündür. Müasir zamanda başqa yollarla, kütləvi informasiya vasitələri, televiziya, radio, internet, kitab, məqalə və onlarla müxtəlif vasitələrlə məntiqli sözümüzü bəyan edə bilərik.

 6. Dünya və axirətə çağırışda tarazlıq

Dünyapərəstlikdən uzaq durmaq haqqında olan bölümümüzdə ruhaninin dünyaya bağlı olmaması, ancaq dünyadan da bəhrələnməsi haqda kifayət qədər məlumat verilmişdir. Burada da, ruhaninin dünya və axirət çağırışında mötədil olmasından və tarazlığı riayət etməsindən söhbət gedir. Belə ki, ruhani xalqı dünyadan axirətə çağırarkən elə həddə təbliğ etməməlidir ki, insanlar zahidliyə və rahibliyə üz gətirsinlər. Ruhani onlara dünyaya vurğun olmamağı tövsiyə etməlidir. Dünya bər-bəzəklərinə aldanmamağı söyləməlidir. Amma eyni zamanda dünya nemətlərindən ən gözəl şəkildə bəhrələnməyin də halal olmasını başa salmalıdır. İsraf olmadan, dünyaya bağlı olmamdan onun gözəlliklərindən faydalanmağın dinin göstərişlərinə uyğun olmasını anlatmalıdır. Necə ki, Qurani-kərimdə buyurulur:

وَ هُوَ الَّذي أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشاتٍ وَ غَيْرَ مَعْرُوشاتٍ وَ النَّخْلَ وَ الزَّرْعَ مُخْتَلِفاً أُكُلُهُ وَ الزَّيْتُونَ وَ الرُّمَّانَ مُتَشابِهاً وَ غَيْرَ مُتَشابِهٍ كُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذا أَثْمَرَ وَ آتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصادِهِ وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفينَ  وَ مِنَ الْأَنْعامِ حَمُولَةً وَ فَرْشاً كُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبين
“Yer üzünə sərilmiş və sərilməmiş bağ-bağatı (bostanları və bağları), dadları müxtəlif xurmanı və taxılı, bir-birinə həm bənzəyən, həm də bənzəməyən zeytunu və narı yaradan Odur. (Onların hər biri) bar verdiyi zaman barından yeyin, yığım günü haqqını ödəyin, lakin israf etməyin. (Allah) israf edənləri sevməz! Yük daşıyan və (yunlarından) döşək düzəldilən heyvanları da (yaradan Odur). Allahın sizə verdiyi ruzilərdən yeyin və Şeytana uymayın. Şübhəsiz ki, o sizin açıq-aşkar düşməninizdir.”

7. Davamlı və təkrar öyüdlər

Ruhani yoramamaq şərtilə, davamlı şəkildə bəzi məsələlərə toxunmalı, onlar haqqında xalqa öyüd-nəsihət verməlidir. O, xüsusilə də, əxlaqi məsələləri təkrar-təkrar insanlara xatırlatmalı, bir-birilərinin hüququnu unutmamağı tapşırmalı və Allahın eşqini və xofunu yaddan çıxarmamalarını söyləməlidir. Bunu bizə ilahi vəhyi öyrədir. Allah-təala müqəddəs kitabımızdakı öyüd-nəsihətləri ardıcıl olaraq, təkrar şəkildə nazil edir ki, insanlar daha yaxşı mənimsəsin, ilahi tövsiyələri unutmasınlar. Belə ki Quranı-kərimdə buyurulur:

وَ لَقَدْ وَصَّلْنا لَهُمُ الْقَوْلَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ
“Həqiqətən, Biz sözü (Quranı, keçmişlərə aid xəbərləri) onlar  üçün bir-birinin ardınca (davamlı şəkildə) izah etdik ki, öyüd-nəsihət qəbul etsinlər.

Yaxud başqa bir ayədə bu barədə buyurulur:

اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَديثِ كِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ
“Allah sözün ən gözəlini (Quranı, ayələri) bir-birinə bənzər, (xəbərləri və hekayətləri, əmrləri və qadağanları, vədləri və təhdidləri) təkrarlanan bir kitab şəklində nazil etdi.

Allah-təala bəşəriyyətə bir-birinin ardınca peyğəmbərlər göndərmiş, ilahi elçilər də davamlı olaraq onları doğru yola dəvət etmişdir.

ثُمَّ أَرْسَلْنا رُسُلَنا تَتْرا
“Sonra bir-birinin ardınca (ümmətlərə) peyğəmbərlər göndərdik.”

Hətta bəzi vaxtlar bir qövmə çoxsaylı peyğəmbərlər göndərmişdir ki, onların iman gətirməsini asanlaşdırsın.

إِذْ أَرْسَلْنا إِلَيْهِمُ اثْنَيْنِ فَكَذَّبُوهُما فَعَزَّزْنا بِثالِثٍ فَقالُوا إِنَّا إِلَيْكُمْ مُرْسَلُون
“O zaman onlara iki elçi göndərmişdik, amma onlar ikisini də təkzib etmişdilər. Biz də (o iki elçini) üçüncüsü ilə qüvvətləndirmişdik. Onlar dedilər: Həqiqətən, biz sizə göndərilmiş elçilərik!”

Əlbəttə, diqqət etmək lazımdır ki, ehtiyac olduğu zaman bəzi məsələlər haqqında təkrar-təkrar danışmaq, o demək deyildir ki, eyni cümlələr və mətləblərdən istifadə olunmaqla baş verməlidir. Bu olduqca yorucu və bezdirici ola bilər. Təkrar və davamlı olaraq hansısa mövzu haqqında danışıldığı zaman, xüsusi incəlik və zərifliklə söhbət edilməlidir. Allah-təala Qurani-kərimdə yüzə yaxın ayədə “bəndələrinin əməllərini gördüyünü və bildiyini” söyləyir.[9] Ər-rəhman surəsində otuz bir dəfə ” Elə isə Rəbbinizin hansı nemətlərini yalan hesab edirsiniz?” -deyə soruşur, Mursəlat surəsində on bir dəfə “O gün vay halına (qiyaməti) yalan sayanların!” -söyləyir… Lakin bu təkrar kəlamların hər birini xüsusi misal, nümunə və mətləbdən sonra buyurur. Peyğəmbərlərin (ə) hekayələrini təkrara-təkrar söylədiyində, hər dəfə bir neçə yeni nöqtəyə işarə edir. Yeni mətləblərlə zənginləşdirir. Necə ki, Musa peyğəmbər (ə) və onun ümməti haqda doqquz yüz ayədə təkrar hadisələri nəql etdiyi zaman, hər dəfə xüsusi lətafətlə yeni-yeni izahlar, mətləblər və tövsiyələrlə qarşılaşırıq. 

1- Əhzab\70
2- Nəhcül-bəlağə, xütbə192; Qürərul-hikəm, hədis 3738
3- Nəhl\125
4- Ənam\141-142
5- Qəsəs\51
6- Zumər\23
7- Muminun\44
8- Yasin\14
9- Bəqərə\74; Mücadilə\11; Taha\110; Hədid\4; Fəcr\14; Təğabun\4 və başqa ayələr.

PhD. Əfzələddin Rəhimli
İlahiyyat üzrə fəlsəfə elmlər doktoru

(Əvvəli keçən məqaləmizdə…)

4. Məsəl və bənzətmələrdən yararlanmaq
Ruhani dini insanlara anlatdığı zaman gözəl məsəl və bənzətmələrdən (təşbeh) bəhrələnərsə, öz fikrini daha rahat şəkildə ifadə edə bilər. Bununla təkcə savad və bilik səthi yüksək olmayan yerlərdə deyil, əksinə təhsilli insanlara dini bəyan etdiyimiz zaman da olduqca faydalı nəticələr əldə edə bilərik. Çünki məsəl və təşbehlər mətləbi daha aydın və tez bir şəkildə anlamağa kömək edir. Həmçinin,  dinləyici onu rahat düşünərək təhlil edə bilir.

وَ تِلْكَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ
“Biz bu misalları insanlar üçün çəkirik ki, bəlkə, düşünələr.
Məhz elə buna görə də, Müqəddəs kitabımız müxtəlif səthlərdə olan dinləyicilərinə bəyan etdiyi mətləblərdə geniş şəkildə məsəl və təşbehlərdən istifadə etmişdir.

وَ لَقَدْ ضَرَبْنا لِلنَّاسِ في‏ هذَا الْقُرْآنِ مِنْ كُلِّ مَثَلٍ
“Biz bu Quranda insanlar üçün hər cür misal çəkdik.”

Qurani-kərimin misalları müxtəlifliyi ilə bərabər, insanların yaşadığı mühitə və şəraitə uyğun şəkildə də bəyan edilmişdir:
أَ فَلا يَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ كَيْفَ خُلِقَت وَ إِلَى السَّماءِ كَيْفَ رُفِعَت وَ إِلَى الْجِبالِ كَيْفَ نُصِبَت وَ إِلَى الْأَرْضِ كَيْفَ سُطِحَت   
“Məgər dəvəyə baxmırlar ki, necə yaradılmışdır? Göyə (baxmırlar ki) necə ucaldılmışdır? Dağlara (baxmırlar ki) necə dikəldilmişdir? Və yerə (baxmırlar ki) necə döşədilmişdir?”

Qurani-kərimdə mövcud olan çoxsaylı misallardan bəzilərini sizə təqdim edirik:

1– Allah-təala xoş (haqq) sözü və ədəbli danışığı dərin köklərə malik, bol barlı və uca bir ağaca bənzətmişdir. Çünki haqq kəlamın, xoş sözün ucalığı, qüdrəti sonda onun qələbəsini təmin edir. Belə kəlamlar bihudə və yalan sözlər kimi əsassız, süst deyildir. Onun bu dünyadakı xeyir-bərəkətləri sağlam cəmiyyətin möhkəmliyini təmin etməkdə, haqq-ədalətdə, səmimiyyət, ülfət və sair kimi əvəzolunmaz mənəvi-maddi faydalarda özünü aşkar edir. Axirətdə isə əbədi səadətə doğru aparır. Daim ədəbli, gözəl və haqq danışanlar ilahi hikmətindən nəsibini alan şəxslərdir.  

 أَ لَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِي السَّماءِ  تُؤْتي‏ أُكُلَها كُلَّ حينٍ بِإِذْنِ رَبِّها وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُون
“Allahın necə bir məsəl çəkdiyini görmürsənmi? Xoş (pak) bir söz kökü yerdə möhkəm olub budaqları göyə ucalan gözəl bir ağac  kimidir. O (ağac) Rəbbinin izni ilə bəhrəsini hər vaxt verər. Allah insanlar üçün belə misallar çəkir ki, düşünüb ibrət alsınlar.” (İbrahim\24-25)

2– Quran sərvəti ilə öyünüb təkəbbürlülük edən dünyapərəst insanlara dünyanın faniliyini yaşıl bitkilərin ömrünün az olması və solub məhv olmasına bənzədir. Burada neməti verənin və onu alıb məhv edənin Allah-təala olmasına diqqət çəkilir. Həmçinin dünyanın və dünya nemətlərinin fani olması vurğulanır.

وَ اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلَ الْحَياةِ الدُّنْيا كَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ الْأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشيماً تَذْرُوهُ الرِّياحُ وَ كانَ اللَّهُ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ مُقْتَدِرا
“(Ya Rəsulum! Səndən yoxsulları öz məclisindən qovmağı tələb edən təkəbbür sahiblərinə) bu dünyanı misal çək: (Bu dünya) göydən yağdırdığımız yağmura bənzər. Yerdəki bitkilər onunla qarışıb (onu içib) yetişər, sonra isə dönüb küləyin sovurduğu quru çör-çöp olar. Allah hər şeyə (hər şeyi yaratmağa və məhv etməyə) qadirdir!”

3– Allah-təala öz malından insanlara yardım edən və yoxsullara əl tutan şəxslərin əməlini yeddi sünbül verən, hər sünbülündə yüz dən olan bir toxuma bənzədir. Bununla da, yardım etməyin cəmiyyətdəki yüksək maddi və mənəvi inkişafa səbəb olduğuna diqqət çəkir. Habelə, insanlara kömək edən şəxsin Allahın xüsusi lütf və mərhəmətinə şamil olduğuna işarə edir. Bu, həm dünyada mal-dövlətinin bərəkət qazanması, həm də axirətin bitib-tükənməyən nemətləri deməkdir.

مَثَلُ الَّذينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ في‏ سَبيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ في‏ كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ يُضاعِفُ لِمَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَليمٌ
“Mallarını Allah yolunda sərf edənlərin halı yeddi sünbül verən bir toxuma bənzər ki, bu sünbüllərin hər birində yüz ədəd dən vardır. Allah istədiyi kimsə üçün bunu qat-qat artırır. Allah (lütfü) genişdir!”

4- Səmavi kitabımız “minnətlə verilən sədəqə və köməyi” isə yağışın qaya üzərindəki yuduğu torpağa bənzədir. Maraqlıdır ki, burada minnətlə verildiyi üçün sədəqənin dəyərinin olmadığı, əməlin faydasız olması çox incəliklə söylənilir. Belə ki, bu minnətli sədəqə, toz-torpağa bənzədilir. Onun yuyulub getməsi nəticəsində isə qaya çılpaq (yəni əməl sahibi əliboş) qalır.

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الْأَذى‏ كَالَّذي يُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَيْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْداً لا يَقْدِرُونَ عَلى‏ شَيْ‏ءٍ مِمَّا كَسَبُوا وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرين
“Ey iman gətirənlər! Sədəqələrinizi, malını riyakarlıqla (özünü xalqa göstərmək üçün) sərf edən, Allaha və axirət gününə inanmayan şəxs kimi, minnət qoymaq və əziyyət verməklə puça çıxartmayın. Belə kimsələrin halı, üzərində bir az torpaq olan qayaya bənzər ki, şiddətli bir yağış o torpağı (yuyub) aparar və qayanı çılpaq bir daş halına salar. Onlar qazandıqlarından bir şeyə qadir (nail) olmazlar.”

5- Quranda ölülərin dirilməsi, yağışın susuz torpaqlara həyat verib diriltməsinə bənzədilmişdir.

وَ اللَّهُ الَّذي أَرْسَلَ الرِّياحَ فَتُثيرُ سَحاباً فَسُقْناهُ إِلى‏ بَلَدٍ مَيِّتٍ فَأَحْيَيْنا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها كَذلِكَ النُّشُورُ
“Buludları hərəkətə gətirən küləkləri göndərən Allahdır! Biz (o buludları) quru (ölü) bir məmləkətə tərəf qovub, öldükdən sonra torpağı onunla dirildirik. (Ölüləri) diriltmək də belədir!

Həsdis və rəvayətlərdə misal və bənzətmələrdən nümunələr:

Həzrət Məhəmməd (s) və Əhli-beyt (ə) da, bu üslubdan geniş vüsətdə istifadə etmişlər. Burada onlardan bir neçəsini qeyd edirik:

1– Həzrət Peyğəmbər (s) Əhli-beytin (ə) özündən sonra dinin insanlara düzgün anladılmasında, bidətlərdən, xurafatlardan qorunmasında, ilahi rəhbərlikdəki rolunun əvəzolunmaz əhəmiyyətini bəyan etdiyi zaman, onları Həzrət Nuh (ə) peyğəmbərin gəmisinə bənzətmişdir. Dünyanı tamamilə su basdığında, yalnız bu gəmiyə minən saleh şəxslər nicat tapmışdı. Gəmiyə minməkdən üz döndərənlər isə batıb, qərq olmuşdular. Bu misala əsasən, Əhli-beytin (ə) göstərişlərinə itaət edən şəxslər azğınlıqdan xilas olacaqdır. Allahın elçisi (s) buyurur: “Həqiqətən, mənim Əhli-Beytim sizin aranızda Nuhun gəmisi kimidir. Ona minən nicat tapar və ondan üz döndərən qərq olar.”

2- Əziz Peyğəmbərimiz (s) daim çirkin əməllər edən şəxslərin ibadətlərinin naqis olması və onlara savab bəxş etməməsini çox incə şəkildə bəyan edir. Buyurur: “Haram yeməklə birlikdə olan ibadət, qum üstündə (başqa təbirlə, su üzərində) tikilən bina kimidir.”

3– Həzrət Əli (ə) pis dostun zərərini, insanı yanlış yola sürükləməsini başa salmaq üçün onu oda bənzədir. Buyurur: “Pis dost od parçası kimidir. (Düşdüyü yeri yandırar.)”

4– İmam Sadiq (ə) dostları, qardaşları çox zərif ibarətlərlə üç hissəyə bölür: “Qardaşlar (dostlar) üç qrupdur:  Bəzisi yemək kimidir. Ona həmişə ehtiyac duyulur. Bu ağıllı dostdur. Bir qismi dərd kimidir. Bu ağılsız dostdur. Bəzisi də, dərman kimidir. Bu müdrik dostdur.”

5– İmam Hüseyn (ə) fani dünya həyatını qısa yuxuya bənzədir. Çünki dünya həyatı həm keçicidir, həm də həqiqi nemətlərə sahib deyildir. Buyurur: “Bilin ki, dünyanın şirini və acısı bir yuxudur. Ayıqlıq, əsl həyat axirətdədir. Axirətdə səadətə yetişən doğrudan da, xoşbəxtdir. Axirət əzabına düçar olansa, əsl bədbəxdir.”

5. Elmi müzakirə, diskussiya və cədəl
Dini maarifçi, bəzi hallarda elmi mübahisə və diskussiyalarla öz vəzifəsini icra etməli olur. O, müxalif fikirli şəxslərlə elmi bəhslər edir və dinin həqiqətlərini açıqlayır. Bu zaman olduqca mühüm üslublar və rəftarlara xüsusi diqqət ayırmalıdır. Burada həmin üslub və davranışların bəzilərini qeyd edirik.

Müzakirə üslubları:

1- Əqli-mənriqi dəlillərə əsaslanmaq. Elmi müzakirədə qarşımızdakı şəxs, məntiq əhlidirsə, onunla ilahi hikmətlə, əqli dəlil-sübutlarla diskussiya aparmalıyıq. İlk növbədə, özümüz ağıl və məntiqi arqumentlərə əsaslanaq. Qurani-kərimdə buyurulur:
أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلى‏ بَصيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَن
‏”Mən və mənə tabe olanlar açıq-aşkar bir dəlillə (insanları) Allaha çağırırıq.”
Həmçinin qarşı tərəfdən ağıl və məntiqi dəlillərə əsaslanmasını istəyək.
قُلْ هاتُوا بُرْهانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صادِقين
“(Ya Rəsulum!) Onlara söylə: Əgər (bu sözü) doğru deyirsinizsə, dəlilinizi gətirin!”
Necə ki, Quranda Allah-təala bir şeyi qadağan etdiyi zaman onun dəlil-sübutunu da söyləyir. Şərabın və qumarın hansı fəsadlar gətirdiyinə diqqət çəkəkərk, insanları ondan uzaqlaşmağa sövq edir.
إِنَّما يُريدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِي الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ وَ يَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ
“Şübhəsiz ki, Şeytan içki və qumarla aranıza ədavət, kin salmaq və sizi Allahı zikr etməkdən, namaz qılmaqdan ayırmaq (yayındırmaq) istər.”
Unutmayaq ki, ruhani sadə və əsassız sözlərlə deyil, o qədər dərin və möhkəm məntiqi dəlillərdən istifadə etməlidir ki, qarşı tərəf tam şəkildə qane ola bilsin. Çünki qarşımızdakı insanların hamısı iman gətirmiş şəxslər deyildir. Dəlil-sübut tələb edən şəxslər də vardır. Hərzət İbrahim (ə) Nəmrudla elmi mübahisə edərkən elə məntiqi dəlil gətirir ki, qarşı tərəf mat-məəttəl qalır. 

قالَ إِبْراهيمُ فَإِنَّ اللَّهَ يَأْتي‏ بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِها مِنَ الْمَغْرِبِ فَبُهِتَ الَّذي كَفَرَ

“İbrahim ona: “Allah Günəşi şərqdən doğdurur, bacarırsansa, sən onu qərbdən doğdur! -dedikdə, o kafir donub qalmışdı.”
Deməli, həm müqəddəs kitabımızın və həm də Peyğəmbərlərin (ə), Məsumların (ə) üslubu müzakirələr zamanı ağıl və məntiqə əsaslanan dəlil-sübutlar üzərində olmuşdur. Biz bu barədə “ağıl və məntiqi arqumentlərə əsaslanmağın zərurili” haqda olan bəhsimizdə geniş məlumat vermişik.
2- Cədəl üslubu. Cədəl üslubu, qarşı tərəfi onun etiqad bəslədiyi və qəbul etdiyi məsələlərə əsaslanaraq susdurmaqdır. Dinimizdə cədəl üslubu bəyənilmir. Amma “gözəl cədəl” adlı bir məfhumda vardır ki, dinimiz lazım olduğu zaman ondan bəhrələnməyi tövsiyə etmişdir.  Gözəl cədəl üslubunda məqsəd, qarşı tərəfi susudurmaq deyildir. Düzgün məntiqlə onun qəbul etdiyi təfəkkürə əsasən qane etməkdir. Qurani-kərimdə buyurulur:

وَ جادِلْهُمْ بِالَّتي‏ هِيَ أَحْسَن
“(Ya Rəsulum!) Olarla ən gözəl surətdə mücadilə (cədəl üslubu ilə müzakirə) et.”

1- Həşr\21
2- Rum\58
3- Ğaşiyə\17-20
4- Kəhf\45
5- Bəqərə\261
6- Bəqərə\264
7- Fatir\9
8- Biharül-ənvar, c. 23, səh.105
9- İddətüd-dai, səh.141
10- Qürərül-hikəm, c. 1, səh. 626
11- Tühəful-üqul, səh. 323
12- Musuətü kəlimatil-İmamil-Hüseyn (ə), səh. 397
13- Yusif\108
14- Bəqərə\111
15- Maidə\91
16- Bəqərə\258
17- Nəhl\1

PhD. Əfzələddin Rəhimli
İlahiyyat üzrə Fəlsəfə elmlər doktoru
Peşəkar ailə müşaviri, Həyat koçu

Qurani-Kərim: Onlar Allahın nurunu (islam dinini) öz ağızları (öz iftiraları və şər sözləri) ilə söndürmək istəyirlər. Allah isə – kafirlərin xoşuna gəlməsə də, öz nurunu (dinini) tamamlayacaqdır. (Saff surəsi, 8-ci ayə).

Özünü dırnaqarası “hüquqşünas” adlandıran Rasmus avropada irqçi və bir növ nazist kimi tanınır. O, dəfələrlə Qurani-Kərimə hörmətsizlik etmiş, islam dininin qadağan edilməsini və hətta müsəlmanların Danimarkadan qovulmasını təklif etmişdi. Radikal fikirlərinə və hərəkətlərinə görə hətta Danimarkada məhkəməyə də çıxarılmış və haqqında hökm verilmişdir. Sözügedən ölkədə onun partiyası keçən il cəmi 1.8 səs toplayaraq millət vəkili belə təqdim edə bilməmişdi. 2020-ci ildə Fransaya Qurani-Kərimi yandırmaq niyyətilə gələn Rasmusu Fransa əmniyyət qüvvələri ölkədən qovmuşdu. Belçika isə ümumiyyətlə bu formalı addımlarınna görə onu ölkəyə buraxmamışdı. Amma qəribədir ki, sadəcə keçən il İsveçin fərqli məntəqələrində üç dəfə; Stokholm məscidi önündə, Uppasala məscidi qarşısında, Jönköping məscidinin yanında Qurani-Kərimi yandırmasına ona şərait yaradılmışdır. O, dəfələrlə başqa formalarda da müqəddəs kitabımızı təhqir etmişdir.

Rasmusun bu rəzil hərəkətləri irqi və dini nifrətin yaranmasına, alovlanmasına hədəflənib. Qurani-Kərimin yandırılması təkcə ilahi və mənəvi müqəddəslərə qarşı təhqir deyil, həm də, “müsəlmanlara qarşı aqressiya” mənasınadır. Belə bir çirkin addıma İsveç hökumətinin yol verməsi yol verməsi açıq-aşkar təxribatdır. İsveç hakimiyyətinin Qurana hörmətsizlik aktının həyata keçirilməsinə icazə verməsi, anti-İslam təxribatına rəvac verməsi onun “dəyər standartları”ndakı riyakarlığını göstərir. Onlar bilirlər ki, “düşüncə və bəyan azadlığı” kimisə və nəyisə təhqir etmək deyil, sözün əsl mənasında müşahidə etdiyi yanlışları qərəzsiz olaraq araşdırmaq, ağıl və ədəb sərhədləri çərçivəsində düzəltmək və onun inkişafına zəmin yaratmaq xarakterli olmalıdır. Təhqirlə tənqidin sərhədlərini qarışdırmaq, azadlıq deyil, əsl mənada cahillik və özbaşınalıqdır. Hələ ki, bu 1 milyarddan çox insanın ən ali dəyərinə olan ağır təhqir şəklində baş verdiyi, münaqişələrin yaranmasına rəvac verdiyi təqdirdə buna göz yummaq düşünülmüş bir addım kimi qiymətləndirilmiş olur. Sözsüz ki, onların məqsədi xristianlığı dəyərli bilib, islamı alçaltmaq deyil. Əslində, birbaşa islam və müsəlmanı hədəf göstərməkdir. Müsəlmanların heysiyyət və şərəfinə kölgə salmaqdır. Rasmusun üzündəki gülüş və alçaldıcı təbəssüm də onun bu niyyətindən xəbər verirdi. Dünyaya insan hüquqları, tolerantlıq, sülh “mövizələri oxuyan” İsveçin bu addımı müasir dünyada saxtakarlıq və riyakarlığın, hadisələrə qarşı ikili standartların bariz nümunələrindəndir. Rasmusun Express qəzetinə verdiyi müsahibədə “Xeyir, peşman deyiləm. çünki əhəmiyyətli siyasi səbəblərim var.”-deməsi də, qərbin bəzi qüvvələrinin öz siyasi məqsədləri üçün dini hədəf almalarına bir nümunədir. Belə ki, sadəcə onun bu çirkin addımı üçün təəssüflənməklə deyil, hüquqi müstəvidə iradə nümayiş etdirilməlidir.

Mən burada başqa bir məsələyə də işarə etmək istərdim. Özündənrazı, kibirli və özünü “ağıllı” bilən Rasmusun üzünə yapışıb qalan istehzalı təbəssümünün psixologiyasına toxunmaq istərdim. Yəqin ki, hamınız filmlərdə mənfi rollarda yer alan aktyorların pis əməllərindən sonra qəhqəhə atdığının, güldüyünün, istehza etdiyinin şahidi olmuşunuz… Ola bilər ki, çoxlarına hər kəsin narahat olduğu, iyrəndiyi əməlləri törədən şəxslərin nə üçün belə anormal şəkildə ürəkdən sevinməsi qəribə gələ bilər. Elə yanvarın 21-də Danimarkanın “Hard Deal” – “Sərt Kurs” sağçı partiyasının lideri Rasmus Paludanın Stokholmdakı Türkiyə səfirliyi qarşısında açıq şəkildə müqəddəs kitabımız Qurani-Kərimi yandırdığı zaman ədəbsizcə güldüyü kimi… Rasmusun atdığı addımın nə qədər çirkin, ürək bulandırıcı və yolverilməz olduğu gün kimi aydındır. Yaxşı bəs nə üçün gülür, niyə sevinir ki? Gəlin birlikdə “gülən kobudluq və qəddarlığın psixologiyası”nı araşdıraq:

Rasmusun üzündəki gülüş cəhalətin ona verdiyi nifrət gülüşüdür.

Təhqir psixologiyası məqaləmizdə qeyd etdiyimiz kimi təhqir əməlinin kökündə ilk öncə cəhalət dayanır. İnsan bilmədiyi, düşünəmədiyi hər şeyin düşmənidir. Anlamadığı üçün əsəbidir, davamlı mübarizədədir. Barəsində məlumatsız olduğu hər şeyi özünə təhlükə sayar, nifrət  nümayiş etdirər, sözlə, əməllə, karikatura ilə təhqir edər. Burada Həzrət Əlinin (ə) kəlamını xatırlamaq yerinə düşərdi: “İnsanlar bilmədiyi, anlamadığı hər bir şeyin düşmənidir.” (Nəhcüs-səadə, c. 1, səh. 198; Nəhcül-bəlağə, məktub 31)

Rasmus acizliyini təbəssümlə gizlədir.

Mərhəmət və alicənablıq dini olan İslam dini ilə mübarizə aparmağın çətin olmasını anlayan Rasmus, təhqir və zorakılıqdan mədəd umur. Bununla da, dolayısı yolla onun acizliyinin hay-küyünün ifadəsidir. Çünki, normal insan məsələləri ağıl, məntiq və biliyə əsaslanmış dialoq ilə həll edir, lakin düşüncəsini əsaslandırmaqda zəif olan bu şəxs, çarəni təhqir və şiddətdə görür.

Rasmus daxildə ağır və dərin formalı təhqirolunmuşluq hissi yaşayır, bunu ört-basdır etmək üçün gülməyə çalışır.

O, bir narsist və sosiopat xarakterli insandır. Bir növ zorakı sadistdir. Başqalarını xor görməyə meyillidir. Bu, onun kibir və eqoistliyindən meydana gəlir. O, cəmiyyətin sadist supereqosudur. Bu növ şəxsiyyət çatışmzalığı, sadist və kompulsiv şəxsiyyətlərin birləşməsindən ibarətdir. Onlar digər insanları alçaltmağa həvəslidirlər, amma bunun “qanun çərçivəsi”ndə edirlər. Bu onu daha sərhədsiz zorakılıq etməyə həvəsləndirir. Qarşı tərəfin onun fikirlərinə müti olmadığını, yaxud onunla eyni təfəkkürdə olmadığını, eyni həyat tərzini yaşamadığını görüb qəzəbini qarşı tərəfi alçaltmaq və ona hücum etməklə ifadə edir. Səbəb isə bütün narsist və sadistlərdə olduğu kimi birdir: O, düşüncələrinin başqaları tərəfindən məqbul sayılmadığını müşahidə etdiyi üçün, özünü təhqir olunmuş sayır. Bunu travmalı şəxsiyyətinə hücum kimi qiymətləndirir. Məhz həmin səbəbdəndir ki, islam dininə qarşı kobud, qəddarlıq nümayiş etdirir və aqressiya dolu addımlar atır. Bu zaman təhqirolunmuşluq hissini gülüşlə gizlətməyə səy göstərir.

Rasmusun özünüqiymətləndirməsi aşağıdır, gülümsəməsi ilə yalançı özünəinam ifadəsini aşılamaq istəyir.

Rasmus gülümsəməsi ilə islam və müsəlmanları alçaldıb özünü yüksəltməyi nəzərdə tutub. Bu yolla, özünü təsdiqləməyə çalışır. O, daxilən bir boşluğa düşüb, şəxsiyyət boşluğuna. Əzilmişliyin və natamamlıq hissinin ona verdiyi narahatlıq hissi, onu kimisə xor görməyə, təhqir etməyə, zorakılıq göstərməyə sövq edir. Sanki özünə belə təsəlli verir: “Natamam və naqis olan təkcə mən deyiləm. Bax müsəlmanlar da belədir. Yalnız mən təhqir olunmağa layiq deyiləm, bax onlar da buna layiqdir.” Bu yolla özünə ürək-dirək verir. O, islamı və müsəlmanları təhqir edərək öz daxilində özünə “dəyər, şəxsiyyət qazandırmağa” səy edir.

Bununla yanaşı, Avropa cəmiyyətində özünün üstün olduğunu isbatlamağa çalışır. Rasmus kimiləri Avropa cəmiyyətində diqqət cəlb edəcək şəkildə nüfuza sahib olmayan insanlardır. Cəmiyyətdə xüsusi hörmətə malik olmayan belə şəxslər, bir sıra fikir və addımlarla özlərini gündəmdə saxlamağa çalışırlar.

Rasmus, əslində özünə nifrət edir. Təəccüblənməyin, islama qarşı bu nifrət hissi ki, daxilən şüuraltındakı özünə nifrətdən doğur. Bununla da, o, bir hədəf seçir və ona hücum çəkərək sanki öz acizliyini daş-qalaq etməyə çalışır. O, daha qoğrusu müqəddəs kitabımızı deyil, “öz nifrət etdiyi şəxsiyyətini” yandırır.

Rasmusun gülüşünü “vampir sevinci” adlandırmaq da mümkündür.

O, bəlkə də, vampir xüsusiyyətli insan olduğu üçün, başqalarının incikliyində öz “xoşbəxtliyini” axtarır. Məhz buna görə gülür. Əgər belədirsə, onun üçün islamı dərindən araşdırmaq, tanımaq və haqqda məlumat toplamaq vacib deyil, o sadəcə olaraq digərlərini alçaltmağa və lağa qoymağa meyillidir. Çünki bununla özünü daha yaxşı hiss edir. Bir sözlə, belə insanları bəsləyən başqalarının ovqatını təlx etmək və digər insanların bədbəxtlikləri ilə özünü xoşbəxt hiss etməkdir. Başqalarının uğursuzluqlarına sevinmək, onların başlarına gələn acı hadisələrə şadlanmaq, insanların ağrıları ilə özlərini uğurlu hiss etməyə, “vampir sevinci” deyilir.

Rasmus əslində qorxaq insandır və qorxusunu gülüşlə gizlədir.

O, qorxaq olduğu üçün hazırda islamafobiyanın dəstəkləndiyi məkanlarda məhz islamı hədəf seçmişdir. Çünki fiziki və ya emosional cəhətdən müsəlmanları təzyiq altında olduğunu bildiyi üçün məhz bu addımı atmışdır. Bunu edərkən Türkiyə səfirliyinin qarşısını məkan olaraq seçməsi də birmənalı qarşılana bilməz. O, İsveç dövləti tərəfindən cəzalandırılmayacağını düşündüyü üçün, özünün qeyri-kafilik hisslərinin açılmayacağına və daha güclü hiss etdiyinə əmin olduğu səbəbilə bu addımı atmışdır. Maraqlıdır ki, bu vəziyyəti kənardan izləyən bir qrup insan olduqda və qorxaq şəxs “qurbanı” müdafiə edənin olmadığı zaman, zorakılığını ən yüksək səviyyələrə çatdıra bilir.

Rasmus hiyləgər təbəssümü edir.

Rasmus hiyləgərliklə rəqib gördüyü, böhtanlar və şayiələr önə sürdüyü İslam dinini təhqir edir ki, müsəlmanlar emosiyalarını cilovlaya bilməsin və ona eynilə cavab versin, yaxud fiziki şiddət nümayiş etdirsin. Bir sözlə, qarşı tərəfi təhrik edir ki, çılğınca, radikalca hərəkət etsin və bu yolla onun da əlinə bəhanə düşsün. Beynəlxalq arenaya müsəlmanların necə aqressiya dolu bir şəxsiyyətə malik olduğunu sübut etmiş olsun. Elə bu çirkin addımından sonra Expresse qəzetinə verdiyi müsahibədə: “Mənə çox ciddi təhdidlər göndərilir. Hər beş dəqiqədə bir məni ölümlə təhdid edirlər.”-deyə söyləməsi də, bu məqsədə yönəlmiş bir ifadə tərzidir.

Bu əslində bumeranq hiyləsidir. Aqressiyaya səbəbkar Rasmusdur, amma qarşı tərəfin reaksiyası həmişə daha qabarıq şəkildə cilvələnir. Bu onun manipulyasiyasıdır. Burada onun təbəssümü qıcıqlandırıcı xarakter və təhrik hədəfi daşıyır. Belə zamanlarda diqqətli olmaq lazımdır. Şeytanla şeytanlıq etmək, onun kimi olmaq, ona bənzəmək deməkdir. Onun istəyi də budur.  Sən təhrik olsan, öz hisslərini idarə etməyi itirsən, onu hədəfinə çatdırmış olacaqsan.

Sonda bunu qeyd etmək istərdim ki, belə qərəzli şəxslərə qarşı, soyuqqanlı şəkildə, müvazinəti itirmədən, onun tələsinə düşmədən, amma tam qətiyyətlə cavab vermək lazımdır. Vüqarımızı qorumaq və eyni zamanda aktiv, əsaslı, təsirli və düzgün şəkildə cavab vermək lazımdır.

Son zamanlar yas mərasimlərində Quranın hansı dildə oxunması barədə müxtəlif fikirlər səslənir. Bu haqda kimin nə düşünməsindən və öz düşüncəsini hansı obyektiv və ya subyektiv dəlillərlə əsaslandırmasından asılı olmayaraq, bu yazıda Quranın özünün uyğun fikrini öyrənməyə çalışacağıq.

Quran nə üçün ərəbcədir?

Çünki müəyyən səbəblərə görə son peyğəmbər və Quranın müraciət etdiyi ilk xalq ərəb idi. Təbii ki, bu, ərəblərin digər xalqlardan üstünlüyünə görə deyildi, əksinə, bəlkə onlar sağlam insani yoldan olduqca uzaqlaşıb cəhalətə yuvarlanmışdılar və Allah-Taala son peyğəmbəri məhz onların arasından seçməyə bir növ məcbur olmuşdu. Quranda bu haqda deyilir: “Əgər Biz onu özgə bir dildə olan Quran etsəydik, (Məkkə müşrikləri): “Məgər onun ayələri (bizim üçün) geniş izah olunmalı deyildimi?! Bu nədir? (Quran) özgə dildə, (Peyğəmbər isə) ərəbmidir?!” – deyərdilər”. (Fussilət-44)

Quranın ərəbcə nazilolma səbəbinin onun ilk dinləyicilərinin ərəb olduğundan irəli gəldiyinə dair başqa bir ayədə isə buyurulur: “(Ey Peyğəmbər!) Şəhərlərin anası (olan Məkkə) əhalisini və onun ətrafındakıları hər bir şübhədən uzaq olan toplanış (qiyamət) günü ilə qorxutmağın üçün beləcə sənə ərəbcə Quran vəhy etdik”. (Şura-7)

Hər halda, Allahın son və əbədi möcüzəsi olan Quranın ilk dinləyiciləri ərəblər idilər və digər xalqlar da Allahın son mesajını onlardan öyrənəcəkdilər.

Quran nə üçün göndərildi?

Müqəddəs kitab özünün sözügedən dinləyicilərinə müraciətlə deyirdi: “Biz onu ərəbcə bir Quran (Oxu kitabı) olaraq nazil etdik ki, düşünüb anlayasınız”. (Yusif-2)

Deməli, Allah-Taala Quranı ərəbcə göndərdi ki, özünün ilk müraciət obyekti və gələcəkdə din müəllimi olacaq xalq onu başa düşsün, anlasın. Təbii ki, bu son məqsəd deyil, yalnız birinci mərhələni təşkil edir. İkinci mərhələdə Quran ayələri, onun mesaj, tövsiyə və əmrləri haqda düşünmək, bütün mənasını dərindən mənimsəmək lazımdır. Bu haqda buyurulur: “Onlar Quran (ayələri) barədə düşünməzlərmi? Yoxsa ürəklərinə qıfıl vurulmuşdur?” (Məhəmməd-24)

Quranın göndərilmə səbəbində üçüncü mərhələ və son məqsəd isə təbii ki, ona əməl olunmasıdır: “Biz onu ərəbcə Quran olaraq nazil etdik və orada əzab vədlərini təkrar-təkrar izah etdik ki, bəlkə təqvalı olub (pis əməllərindən çəkinsinlər), yaxud onlara xatırlatma (xəbərdarlıq) olsun!” (Taha-113)

Beləcə yuxarıdakı ayələrdən görünür ki, Allah-Taala Quranı insanların əməl etməsi, fərmanlarına uyması üçün göndərmişdir. Bundan ötrü isə onu oxumaq, anlamaq, tam qavramaqdan ötrü mənası üzərində düşünmək lazımdır. Quranı hansı dildə oxuyanda bu məqsədlərə nail olmaq mümkündürsə, onu məhz həmin dildə də oxumaq lazımdır.

P.S. Mənasını anlamadan Quranı ərəbcə oxumaq da savabdır, amma Quran bundan ötrü yox, Allahın zəruri mesajlarını çatdırmaq üçün gəlmişdir.

Vüsal Hüseynzadə