Category: Önəmli günlər

Ramazan ayında oruc tutmaq, Allah-təala tərəfindən buna qadir olan insanlara vacib edilmiş bir əməldir.  Sözsüz ki, buna riayət etmək hər bir müsəlmanın Uca Yaradan qarşısındakı borcudur. Amma diqqət etmək lazımdır ki, dinimizin buyuruqlarının, xüsusilə də, vacib edilmiş əməllərin özünəməxsus hikməti və hədəfi vardır. Belə ki, əməllərin fiziki cəhətdən icra edilməsinin əsl hədəfi, onun mənəvi baxımdan olan faydaları ilə sıx bağlıdır. Sözsüz ki, fiziki cəhətdən qüsursuz yerinə gətirilən əməllər, mənəvi baxımdan qüsurlu və yoxsul olsa, əslində öz hədəfinə tam çatmamışdır. Buna görə də, əməllərin zahiri baxımdan kamilliyinə əhəmiyyət verməklə yanaşı, onların mənəvi kamilliyinə də xüsusi diqqət etmək zəruridir. Bu baxımdan da, dinimizdə daim əməlin paklığı, xalis niyyətin olması və sair kimi əsaslı-mənəvi zənginliklər, əməlin qəbul edilməsi üçün xüsusi şərt kimi ortaya qoyulmuşdur. Ələlxüsus, Ramazan ayında oruc tutduğumuz zaman, bu məsələyə diqqət etmək ibadətlərimizin kamilliyi və Tanrı dərgahında qüsursuz qəbul olması üçün lazımlıdır. Çünki, Ramazan ayı mənəvi kamilliyimiz üçün olduqca əhəmiyyətli bir aydır. Belə ki, məhz Qurani-kərim bu ayda nazil olmuşdur. Min aydan daha üstün olan saysız-hesabsız ilahi bərəkətlərlə dolu olan mübarək qədir gecəsi bu aydadır. Ramazan, əməllərin Allah-təalanın dərgahında ən asan və dəfələrlə yüksək şəkildə qəbul edildiyi aydır. Bunun üçün də, hər bir müsəlman oruc tutduğu zaman onun fəlsəfəsi və faydalarını bilməlidir. Agahlıqla və biligili halda oruc tutmalıdır. Ramazan ayında oruc tutmağın bir sıra fəlsəfəsi və fərdi-ictimai faydaları mövcuddur. Bu fayda və fəlsəfələrə fikir vermədən, ona nail olmadan tutulan oruc, insanın tam mənəvi inkişafına səbəb olmaz. Burada onlardan bir neçəsinə işarə edirik:

1. Nəfsin şəhvani istəklərini cilovlamaq

Ramazan ayında uzun müddətli oruc tutmağın vacib edilmə səbəblərindən və faydalarından biri də, insanın öz şəhvani-nəfsani istəklərini cilovlamasıdır. Belə ki, Qurani-kərim bu məsələyə işarə edərək, orucun təqvaya (Allah qorxusuna) səbəb olduğunu vurğulayır: “Ey mönimlər! Oruc tutmaq sizə vacib oldu, necə ki, sizdən qabaqkı ümmətlərə də vacib olmuşdu. Bəlkə, (orucun vasitəsi ilə) təqvalı olasınız.”
(Bəqərə surəsi, 183-cü ayə)

Deməli, Allaha xatir həqiqi oruc tutan şəxs, orucunu batil edən əməllərdən uzaq qalmaqla yanaşı, pis, xoşagəlməz əməllərə arxa çevirməli, qəlbini və əməllərini palaşdırmalıdır. Bir sözlə, oruc insanı ilahi təqvaya doğru yönləndirməlidir. Bu, həqiqi oruc tutmağa xas əlamətdir. Orucun vasitəsi ilə insan öz ağlını həris, azğın şeytani hisslərin zindanından azad edərək, ruhunu hürriyyətə  qovuşdurur. İmam Rza (ə) buyurur: “Oruc tutmaq, şəhvət və ehtiras alovunu söndürər.” (“İləlüş-şəraye”, f. 103, s. 379)

Əgər belə olmazsa, deməli, oruc tutan şəxs onu öz məqsədinə çatdırmamışdır. Tutulan oruc da, öz fəlsəfə və faydasını itirmişdir. Mötəbər dini mənbələrimizin birində oxuyuruq: “Əbu Dərda rəvayət edir: Bir gün Allahın elçisinə (s) dedim: Filan qadın gündüzlər oruc tutub, gecələr ibadətlə məşğul olur. Amma insanlarla davranışı və rəftarı pisdir. Qonşularını da acılayır.

 Peyğəmbər (s) buyurdu: “Onda heç bir xeyir görmürəm və cəhənnəm əhlidir”.”
(Bəharül-ənvar: c. 71, s. 394)

2. İnsani hissləri oyatmaq

Oruc tutmaq mənəvi-insani hissləri dirçəldərək, inkişafına səbəb olur. Uca Allahın razılığını əldə etmək istəyən və Tanrı dərgahında orucunun ən ali şəkildə qəbul olması üçün çalışan insan, gözəl-bəyənilmiş işlərə əl atır. Çünki oruc tutmaq, insanı düşünməyə və təfəkkürə vadar edir. Ramazan ayında oruc tutmağın fəlsəfələrindən biri də, insanı təfəkkürə sövq edib, ülvi hisslərini oyatmaqdır. Belə ki, bu ayda orucun vacib olma səbəblərində biri də, insanların aclıq və ehtiyacın nə olduğunu anlaması üçündür. Zəngin və varlı insanlar bir ay müddətində yoxsul insanların ehtiyaclarını, üzləşdiyi çətinlikləri daha yaxşı dərk edirlər. Necə ki, H. Rza (ə) buyurur: “Orucun insanlara vacib edilməsinin hikməti, aclıq və susuzluğun nə olduğunu dərk etmələri xatirinədir.” (“Vəsailüş-şiə”, f. 1, s. 31)

 Ramazan ayında irqindən, millətindən, cinsindən və maddi rifahının hansı həddə olmasından asılı olmayaraq, hər kəsə orucun vacib edilməsi, Tanrı dərgahında onların arasında bu fərqlərə görə ayrı-seçkiliyin olmamasını bir daha vurğulamaq üçündür. Onlara əsl dəyərin insani hisslərdə olamsını anlatmaq məqsədi daşıyır. H. Sadiq (ə) bu haqda buyurur: “Allah-təala Ramazan ayında oruc tutmağı insanlara ona görə vacib etdi ki, varlı və kasıb bərabər olsun.” (“İləlüş-şəraye”, f. 108, s. 378)

3. İnsanlara bağışlanmaları üçün fürsət vermək

Şübhəsiz, rəhmət və mərhəmət ayı olan Ramazanda oruc tutmağın vacib edilməsi, bu mübarək ay müddətində insanlara günahlarını bağışlatmaları üçün verilən dəyərli bir fürsətdir. Şeytanın həbs edildiyi (qüdrətinin azaldıldığı), saleh əməllərin düşünüldüyündən dəfələrlə üstün dəyərləndirildiyi və hətta mübah işlərin də, savab sayıldığı bu bərəkətli ay, hər bir möminin qurtuluş ayı ola bilər. Unutmaq lazım deyil ki, bu ayda, şeytanı həbs edən məhz insanların pak əmlləridir.  Çünki, dəyərli Peyğəmbərimizin (s) buyurduğu kimi; “(Həqiqi) oruc tutmaq, şeytanın üzünü qara edər.” (“Vəsailüş-şiə”, f. 1, h. 2.)

Sözsüz ki, bu fürsətdən yalnız həqiqi oruc tutanlar faydalana bilər. Fiziki cəhətdən oruc tutub, mənəvi cəhətdən qəlbən və yaxud, əməldə yanlış addımlar atan şəxslər deyil. Belə ki, əziz Peyğəmbərimiz (s) hədislərin birində səhabəsi Cabirə buyurudu: “Hər kəs oruc tutub, gecənin bir hissəsini ibadət edə, qarnını, dilini, ehtirasını günah işlərdən qoruya, bu aydan (Ramazandan) çıxdığı kimi, bütün günahların girdabından da, bağışlanmış halda çıxar.”

Bunu eşidən Cabir, sevinərək deyir: Necə də gözəl hədisdir?!

Peyğəmbər (s) buyurur: “Ey Cabir! De ki, necə də, çətin şərtlərdir. Çünki, nə çox gecə namazı qılan şəxslər ki, (etdiyi başqa pis əməllərə görə) ondan bəhrəsi yalnız elə oyaq qalmaqdır. Nə çox oruc tutan şəxslər ki, (etdiyi başqa pis əməllərə görə) ondan bəhrəsi yalnız aclıq və susuzluqdur. Bilin, hər kəs, Ramazan ayını oruc tuta, bu ayda haramdan və böhtandan uzaq ola, Allah-təala ondan razı olar və behişti ona vacib bilər. (“Vəsailüş-şiə”, c. 93, s. 346.)

4. Mənəvi təskinlik əldə etmək

Oruc tutmağın fəlsəfəsi və faydalarından biri də, ilahi rəhməti ilə dolu olan bu ayda, qəlbimizə mənəvi təskinliyi hakim etməkdir. Oruc tutub, gözəl əməllər yerinə yetirən insan, həm Allah-təala və həm də, onun bəndələri qarşısındakı vəzifələrini icra etdiyi üçün mənəvi-ruhi aramlıq əldə edir. Bu mənəvi ləzzət o qədər güclüdür ki, maddi ləzzətlər onunla müqayisə edilməkdə acizdir. H. Əli (ə) buyurur: “Oruc insanın qəlbini aramlaşdırmaq, sakitləşdirmək üçündür.” (“Vəsailüş-şiə”, c. 3, s. 43.)

Doğurdan da, qəlblər yalnız ilahi zikri ilə və ondan qaynaqlanan pak əməllərlə rahatlıq tapar. Qurani-kərimin buyurduğu kimi; “Bilin ki, Allahı yada salmaqla, qəlblər rahatlıq tapar!” (Rəd surəsi, 28-ci ayə.)

5. Sağlamlığı qorumaq

Düzgün şəkildə oruc tutmağın faydalarından biri də, bədənin sağlamlığını qorumaqdır. İslamın göstərişlərinə və tibbi məsləhətləri də nəzərdə almaqla oruc tutmaq, insan sağlamlığına böyük təsirə malikdir. Hətta bir sıra xəstəliklərin müalicəsi üçün dünya səviyyəsində, bəzi alimlər oruc tutmağı məsləhət görmüşdür. Bəzən oruc tutan şəxslər, bir sıra narahatlıqların orucdan qaynaqlandığını iddia etsələr də, bu həqiqəti özündə əks etdirmir. Məqalə boyu işarə etdildiyi kimi, unutmayaq ki, oruc tutmaq nəfsimizi və ruhumuzu cilovlamağı bizə öyrədir. Təbii ki, nəfsini cilovlayan şəxs, orucunu açdığı zaman, nəfsinin cilovunu tam azad edib, aclığını doyurmaq üçün kontrolsuz şəkildə qidalanmamalıdır. Belə ki, bəzi problemlər də, məhz bu yöndə meydana gəlir. Unutmayaq ki, gün ərzində nümayiş etdirdiyimiz mənəvi və fiziki dözüm, gün başa çatdıqdan sonra ifrat şəklində özünü əks istiqamətdə büruzə verməməlidir. Dinimiz hər bir işin mötədil olmasını dəfələrlə vurğulamışdır. Elə buna görə də, Peyğəmbərimiz (s) buyurur: “Oruc tutun ki, (mənən və cismən) sağlam olasınız!” (Camei-əhadisüş-şiə”, c. 10, səh. 294.)

PhD. Əfzələddin Rəhimli
İlahiyyat üzrə fəlsəfə elmlər doktoru

İnsan həyatı boyu bir sıra dəyərlərə əhəmiyyət verərək, onların mühüm və vazkeçilməz olduğuna inanır. O cümlədən; rəhmli, mərhəmətli olmaq, güzəştə gedib bağışlamaq, ehtiyaclı insanlara əl tutmaq, qohumlarla əlaqə saxlamaq, torpağı və Vətəni sevmək, ümidini itirməmək, birlik və həmrəylik, səbirli olmaq, elm və mənəviyyata üz gətirmək, insanların hüquqlarına hörmətlə yanaşmaq və sair pak dəyərləri saymaq olar. Bax, elə bu dəyərlərə əsasən də, xalqımız uzun illərin təcrübəsindən kömək alaraq, bir sıra gözəl adət-ənənələri təbiətdəki yeniliklərlə birləşdirmiş və bayram əhval-ruhiyyəsi yaradaraq ona həyat bəxş etmişdir. Əsl bayram da, elə doğruluğun, insanları paklıqla sevindirməyin, təmizkarlığın, qohumlarla əlaqə saxlamağın, küsülülərin barışmağının və sair kimi köklü dəyərlərin icra edildiyi günlərdir. Novruz bayramı da, belə dəyərli günlərdən biridir. Novruz bayramı əslində onu qeyd edən xalqların da dostluq, qardaşlıq və həmrəylik bayramı sayılır. Belə ki, bu bayram Azərbaycan, İran, Pakistan, Özbəkistan, Türlmənistan, Tacikistan, Əfqanıstan, Türkiyə, Gürcüstan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Dağıstan və sair ölkələrin xalqları tərəfindən qeyd edilir. Bizim xalqımızın da qiymət verdiyi bu bayram dinimiz tərəfindən də təsdiq edilmişdir. Çünki dinimiz daim sözügedən dəyərlərə təkid edib, insanları ona doğru səsləyir.

İslam dini birmənalı olaraq daxil olduğu məntəqələrin sağlam mədəniyyətlərini nəinki inkar etməyib, əksinə, onları daha da zənginləşdirib və ülvi çalarlar qatıb. Həzrət Əli (ə) bu haqda buyurur: “Bir ümmətin başçı və böyüklərinin əməl etdikləri, camaat arasında ülfət və ünsiyyət yaranmasına səbəb olmuş və xalqın işlərini sahmana salmış gözəl adət və qaydanı  pozma. Keçmiş adətlərdən nəyəsə ziyan vuran üsulları icra etmə. Çünki, belə etsən, bil ki, xeyir əldə etməyəcəksən. Savab və mükafat həmin gözəl adət və qaydaların kökünü qoyanın, günah isə həmin adətləri pozduğun üçün sənin olacaqdır.”
(Nəhcül-bəlağə, 53-cü məktub, Hz. Əlinin Malik Əştərə nəsihəti)

Ümumiyyətlər dinimizin başqa mədəniyyətlərlə dialoqu yıxıcı deyil. Əslində, mahiyyətində sevgi və paklıq olan bir dinin digər mədəniyyətlərə qarşı aqressiv olması qeyri-mümkündür. İslam dini müəyyən mədəniyyətlərin insanlığa, mənəviyyata zidd olan bəzi xüsusiyyətlərini, adətlərini təmizləyib. Hazırda mövcud olan radikal fikirlər dinə aid deyil şəxslərin qənaətidir. Bəzən tarixi dəyərlərimizi dini dəyərlərimizə qarşı qoymaq ya dini, ya da ki tarixi dəyərlərimizi düzgün anlamamaqdan irəli gəlir. Bəzi insanlar qədim tarixi kökə malik hər nə varsa, onu inkar etməyə meyillidir. Unudurlar ki, islam dininin müxtəlif millətlər tərəfindən qəbul edilməsinin bur sirri də onun humanist ideyaları, mədəniyyətlər mübadiləsini mənimsəmə qüdrəti və tolarentlığıdır. Dinimiz mədəniyyətləri sıradan çıxarmaq yönümlü deyil, onları zənginləşdirmək hədəflidir. Buna görə də, tam yəqinliklə deyə bilərik ki, Novruz bayramının müsəlmanlar tərəfindən qeyd edilməsi də gözəl adət-ənənələrimizdən biri olaraq dinimizlə ilə heç bir ziddiyyət təşkil etmir.

Novruz sözü fars dilində “yeni gün” deməkdir və təbiətin oyanması, canlanması ilə əlaqədar bir gündür. Xalq bayramıdır, əkinçilərin bayramıdır. Tarix etibarilə Novruz atəşpərəstlik və ya zərdüştilik dinindən daha qədim sayılır. Hansısa bir din və şəriətdən yaranmamışdır.

Maraqlıdır ki, dini mənbələrimizdə Novruzun bəşəri bir bayram olması vurğulanır. Novruz günündə Hz. Cəfər Sadiqin hüzuruna gələn Müəlla ibn Xənisə xitabən buyurur: “Bilirsənmi bu gün nə gündür? And olsun Məkkədəki o qədim evə, bu günün qədim kökü var və mən onu sənə izah edirəm ki, biləsən…. Ey Müəlla! Novruz Allah-taalanın bəndələrdən Ona ibadət etmələrinə və heç nəyi Ona şərik qoşmayacaqlarına, elçilərinə, hüccətlərinə və vəlilərinə iman gətirəcəklərinə vədə aldığı bir gündür. Novruz günəşin doğduğu ilk gündür… Elə bir Novruz yoxdur ki, biz onda fərəcin olacağını gözləməyək. Çünki Novruz bizim günlərindəndir.” (Biharul-Ənvar, c. 59, səh. 92)

Əslən Kabuldan olan hənəfi məzhəbinin banisi Əbu Hənifənin babası Nöman ibn Mərziban Həzrət Əliyə (ə) Novruz bayramı günü hədiyyə gətirir. Həzrət soruşur: Bu nədir? Deyir: “Ey Əmir-əl-möminin! Bu gün Novruzdur.” Həzrət buyurur: “Hər günümüzü Novruza çevirin.”
(Mən la yəhzuruhul-Fəqih, c. 3, səh. 300, hədis 4073; Rəbiül-əbrar, Zəməxşəri, c. 1, səh. 40; Sünəni-Beyhəqi, Əhməd ibn Hüseyn, c. 9, səh. 392; Sunən əl-Kubra, c. 9, səh. 532; Vəqəyatül-əyan, İbn Xəlkan, c. 5, səh. 405; Tarixi-Bağdad, Xətib Bağdadi, c. 15, səh. 444)

Deməli, Hz. Əli (ə) novruz bayramını inkar etməmiş, onun gözəl adət-ənənələrini nəzərdə alaraq bir növ təsdiqləmişdir. Başqa mənbələrə əsasən görürük ki, ona zərdüştlər də Novruz bayramında hədiyyə gətirirdilər və o, bunu təbii qəbul edir hədiyyələri digər müsəlmanlar arasında bölürdü. Hətta bunun müqabilində, onları cizyə (vergi) verməkdən azad edirdi. Mənbələrdə Hz. Əlinin (ə) ona hədiyyə edilmiş faxir libası Əmr İbn Həriqə dörd min dirhəmə satması da qeyd edilir.
(Biharül-ənvar, Əllamə Məclisi, c. 41, səh. 118; Mənaqib, İbn Şəhri Aşub, c. 1, səh. 315)

Hz. Cəfər Sadiqdən (ə) soruşurlar: “Böyük bir əkinçilik sahəsində işləyirik. Novruz bayramında işçilər bü münasibətlə hədiyyə gətirirlər, qəbul edəkmi? Buyurur: Hədiyyə gətirənlər müsəlmandırmı? Cavab verir: Bəli. Həzrət buyurur: “Onların hədiyyələrini qəbul edin və müqabilində hədiyyə verin.”
( Mirütül-üqul, Məclisi, səh 116; Furui-Kafi, Koleyni, c. 5, səh. 141; Təhzibül-əhkam, Tusi, c. 6, səh. 378)

Gördüyünüz kimi Hz. Cəfər Sadiq qeyd olunan rəvayətdə müsəlmanların bu bayramı keçirməsinə belə etiraz etmir. Hətta bunun üçün bir sıra tövsiyələr də verir: “Novruz bayramı yaxınlaşanda bədənini yu, ən təmiz paltarını geyin, ən xoş qoxulu ətirlərlə özünü ətirləndir və həmin gün oruc tut.”
(Vəsail, c. 7, səh. 346, hədis 1)

Qeyd edək ki, müsəlman alimləri tarix boyu öz əsərlərində Novruz bayramının müstəhəb əməlləri barədə geniş məlumat vermişlər. (Vəsail, c. 8, səh. 172, 335; Məfatihul-cinan, Şeyx Abbas, səh. 299 və 388)

Bayramınız mübarək olsun!